استفاده از اشعار نباید در مجالس روضه سفارشی و انحصاری شود

به گزارش ایکنا از همدان، محمد پیله‌ور، شاعر همدانی و دبیر بازنشسته تاریخ در نشست «بررسی جایگاه شعر آئینی در همدان» که به‌منظور بررسی چالش‌ها و مشکلات این عرصه در دفتر ایکنای همدان همزمان با ایام محرم برگزار شد، اظهار کرد: دوران دبیرستان خود را قبل از انقلاب در مدرسه علویان گذراندم، معلمان باسوادی داشتیم که هم استعدادمان را خوب تشخیص می‌دادند و هم ما را به سمت آن سوق می‌دادند، سالی که دیپلم گرفتم دقیقا مصادف با پیروزی انقلاب بود و پس از آن نیز در دانشگاه در رشته دبیری تاریخ و جامعه‌شناسی، در دانشگاه تربیت معلم پذیرفته شدم.

وی افزود: در آن زمان تحت‌تأثیر کتب شهید مطهری و شریعتی بودم، از طرفی به دبیری نیز علاقه داشتم، از این‌رو این رشته را در دانشگاه انتخاب کردم. یک سال مشغول به تحصیل بودم که همزمان شد با انقلاب فرهنگی و دانشگاه‌ها تعطیل شد؛ در آن شرایط به همدان برگشتم و در قسمت‌های مختلفی همچون بنیاد مهاجرین جنگ، کمیته امداد و... فعالیت کردم؛ خیلی از دوستان از تحصیل انصراف دادند. من در نهایت سال 1364 لیسانس گرفتم و همزمان از سال 1359 به‌صورت حق‌التدریس در آموزش و پرورش نیز مشغول بودم تا اینکه در سال 1388 بازنشسته شدم و پس از آن تا سال 1395 نیز همچنان در مدارس تدریس می‌کردم.

پیله‌ور یادآور شد: علاقه‌مندی من به شعر به دوران دبیرستان برمی‌گردد؛ اولین شخصیت ادبی که به آن علاقه‌مند شدم مربوط به کلاس پنجم ابتدایی و پروین اعتصامی بود، قطعه‌ای از شعر و عکس او را در کتاب درسی داشتیم. پس از آن علاقه‌مندی‌ام به شعر رفته رفته بیشتر شد. مصطفی رحماندوست دبیر انشای ما در دبیرستان بود و این علاقه‌مندی مرا به شعر و ادبیات بیشتر می‌کرد. تا پایان دبیرستان حتی یک بیت شعر هم نگفته بودم، اولین غزل خود را در اتوبوس و در دوره دانشجویی هنگام رفت‌وآمد به تهران با موضوع عرفانی گفتم.

راه‌اندازی اولین انجمن ادبی در همدان

این شاعر همدانی گفت: در دانشگاه، استاد ادبیاتی به نام آقای انوری داشتیم؛ غزلم را به او نشان دادم گفت این را کجا گفته‌ای، گفتم در اتوبوس و به شوخی به من گفت از دست‌اندازهایش مشخص است؛ آن شعر من با اینکه وزن و قافیه درستی داشت، اما شعر خامی بود که نیاز به تلاش‌های زیادی داشت، کارم تقلیدی و خیلی تحت‌تأثیر اشعار حافظ بود. سپس با انجمن‌های ادبی ارتباط گرفتم. اولین انجمن ادبی که پس از انقلاب در استان شکل گرفت انجمن ادبی «میلاد» زیر نظر اداره ارشاد بود، این انجمن با حضور شش نفر از جمله بنده، جواد محقق، سیاوش دیلیمی، احمد خوانساری و سیدمهدی موسوی آغاز شد. اصول این انجمن نقد ادبی بود که همچنان در استان فعال است، اما در دهه 70 اوج فعالیت آن بود.

وی ادامه داد: فعالیت در این انجمن و سایر محافل ادبی باعث شد در این زمینه جدی‌‌تر کار کنم؛ شاید از کل 300 شعر من 10 یا 15 آن آئینی است. به تازگی دفتر شعری منتشر کردم با عنوان «آیه‌های سکوت» که بیشتر با مضامین الهی و عرفانی است و شامل هشت شعر است.

پیله‌ور با اشاره به راه‌اندازی اولین انجمن شعر آئینی همدان توضیح داد: سال 1389 با آقای صدرالدینی و حاج آقا حق‌طلب انجمن ادبی «کوثر» که مشخصاً برای شعر آئینی کار می‌کرد را راه انداختیم. هدف این انجمن شاعرپروری نیست بلکه دنبال بهترین اشعار هستیم. درواقع هدف از تشکیل این انجمن ایجاد تعادل در شعر آئینی بود، چراکه برخی از این اشعار یا ائمه(ع) را در حد خداوند بالا برده و یا برخی ائمه(ع) را در حد یک انسان پایین آورده بودند و ما از این افراط و تفریط بیزار بودیم. لذا، فعالیت خود را برای ایجاد تعادل در شعر آئینی دنبال کردیم. اولین دفتر شعر این انجمن با نام «ضریح گمشده» برای حضرت فاطمه(س) منتشر شد که شامل 300 شعر از 120 شاعر است.

وی افزود: دومین کتاب انجمن نیز در مورد امام علی(ع) با عنوان «امیر عشق و عدالت» شامل اشعار 170 شاعر در 500 تا 600 صفحه جمع‌آوری شد. سومین کتاب که هنوز کار گردآوری آن تمام نشده با موضوع اشعار عاشورایی از مجموع آثار شاعران کشور است. جمع‌آوری این کتاب‌ها توفیقی شد تا بیشتر در این وادی نگاه و توجهی داشته باشیم.

شاعران دغدغه شعر آئینی ندارند

پیله‌ور در مورد جایگاه شعر آئینی در استان و بررسی خلأهای این نوع شعر اظهار کرد: شعر آئینی خوب است بله، دو سه انجمن آئینی هم در استان داریم، اما ابزار لازم از جمله شاعر را برای گسترش و ترویج شعر آئینی نداریم که شعر با سطح بالاتر از متوسط را ارائه دهیم. اگر امروز مداح ما، شعر شاعران غیر استانی(بومی) را در مجالس روضه می‌خواند به دلیل این است که آن‌طور که باید در این زمینه شعر سروده نشده است. من به‌عنوان یک شاعر بومی به‌طور نمونه چهار یا پنج سال پیش یک شعر در مورد امام حسین(ع) سروده‌ام و دیگر تمام، با این وضعیت نمی‌توان از مداح انتظار داشت به سراغ اشعار شاعران بومی برود.

عضو خانه شعر و ادب استان همدان گفت: از طرف دیگر مداح وقتی ببیند شعری را می‌خواند، اما مخاطب در مجلس روضه و عزا با آن ارتباط برقرار نمی‌کند و به اصطلاحی مجلس یخ می‌کند دیگر از آن اشعار استفاده نمی‌کند، چراکه پامنبری خود را از دست می‌دهد. لذا، شعر آئینی که در مجالس عزاداری ائمه(ع) خوانده می‌شود باید ضمن اینکه پر مغز باشد با مخاطب نیز خوب ارتباط برقرار کند.

وی با اشاره به اینکه وضعیت انجمن‌های ادبی در استان نیز مناسب نیست و رونق ندارد، اظهار کرد: 30 نفر افراد ثابت در همدان برنامه‌های هفتگی ثابتی را دنبال می‌کنند که یک چرخه ثابت است و افراد جدید نیز به آن اضافه نمی‌شود. در این انجمن‌ها 10 شاعر متخصص هم متأسفانه یافت نمی‌شود و یا شعر دغدغه اصلی این افراد نیست، یا دغدغه شعر آئینی را ندارند. چند شاعر جوانی که در انجمن‌های استان حضور دارند متأسفانه در بین اشعارشان تا به حال شعر آئینی ندیده‌ام و این یکی از مشکلات شعر آئینی در استان همدان است.

نبود انجمن آئینی فعال و مطرح در همدان

پیله‌ور اشاره کرد: متأسفانه در این شهر نه انجمن آئینی فعال و پرجمعیتی داریم و نه شاعر آنچنان برجسته‌ای که الگو شود؛ به‌طور نمونه در عرصه شعر آئینی خلاقیتی داشته باشند و پلی بزنند از مسئله عاشورا به عصر حاضر همچون شهر «گندم ری» سعید بیابانکی شاعری که با این نوع شعر درد جامعه کنونی خود را هم بیان می‌کند.

سیدعباس صدرالدینی، رئیس کانون مداحان و شاعران استان همدان نیز در این نشست گفت: قبل از آنکه به شعر سرودن علاقه‌ای پیدا کنم مداح بودم، چون پدرم سیدابراهیم صدرالدینی مداح بود و در هیئت محله حاجی، هیئت زینبیه و در 80 درصد روضه‌های خانگی مداحی و ذکر مصیبت می‌کرد، از این‌رو من نیز وارد این عرصه شدم.

این شاعر آئینی بیان کرد: کسی که مدتی در شعر وقت می‌گذارد زایش فکری پیدا می‌کند و شاید تا آخر هم شاعر نشود اما بالاخره نظم‌سراست. من نیز اولین نظم سروده‌ام را در دوران دبیرستان سرودم. پس از دبیرستان وارد آموزش و پرورش شدم.

صدرالدینی با اشاره به خاطره‌ای از اولین مقامی که در عرصه شعر کسب کرده، اظهار کرد: سالی که به حجاج در مکه حمله شد، در آن سال به حج مشرف شده بودم پس از آن مسابقه شعر از سوی آموزش و پرورش با عنوان «جمعه خونین» برگزار شد، من در آن مسابقه مقام اول را کسب کردم، پس از آن نیز مقام سوم کشوری را در دوره دانشجویی به دست آوردم و جرئت پیدا کردم این کار را به چاپ برسانم. دومین مجموعه‌ام را که شعر آئینی بود با عنوان «دیباچه سرخ آفتاب» را به چاپ رساندم.

وی اضافه کرد: پس از آن وارد انجمن آئینی کوثر شدم که یک انجمن پژوهشی بود. محصول این انجمن دو کتاب بود و سومین کتاب نیز در دست تألیف است. در کنار آن دبیر چندین کنگره ملی و استانی شعر بودم که در اغلب این کنگره‌ها کتابی از مجموع اشعار به چاپ رسیده است. «شکوفه در پاییز» مجموع شعر شاعران استان همدان است که با موضوع حضرت زهرا(س) به چاپ رسید. یک سال کنگره استانی شعرا در دو بخش آئینی و نوحه‌سرا برگزار شد که مجموعه‌ای نیز در این کنگره گردآوری شد. مجموعه تألیفی «ماه در مه» که اشعار مربوط به حضرت مسلم و به‌صورت ترکیب‌بند جمع‌آوری شد نیز از دیگر مجموعه‌های آئینی منتشر شده در همدان است.

شعر را بیشتر وارد مجالس روضه کنیم

وی با اشاره به جایگاه اشعار آئینی در هیئت‌ها و مجالس روضه تصریح کرد: خواننده یا مداح اگر از پس قرائت شعر آئینی بر بیاید و رسالتش را خوب انجام دهد، این اشعار اثرگذاری لازم را خواهد داشت، هرچند ذائقه مخاطب تغییر کرده و در مجالس روضه کمتر شعر خوانده می‌شود.

رئیس کانون مداحان و شاعران استان همدان ادامه داد: اگر مداحان با تکرار و توقف اشعاری را بخوانند مخاطب با شعر ارتباط برقرار می‌کند هرچند لایه‌برداری از برخی از اشعار سخت است، لذا شعر باید به‌گونه‌ای باشد که مخاطب یخ نکند و نکته را دریافت کند. در مواردی پیش آمده در مجالسی که عموم مردم حضور داشته‌اند وقتی شعری که به نظرم کمی سنگین بوده و مخاطب نمی‌توانسته با آن ارتباط برقرار کند را با تکرار قرائت کرده‌ام کاملا اثرگذار بوده است. پس می‌شود شعر را بیشتر وارد مجالس روضه کرد.

صدرالدینی اظهار کرد: نکته بسیار مهم در خوانش این نوع اشعار در مجالس و هیئت‌ها این است که با شور و احساس خوب مداح خوانده شود. البته به این صورت که به اندازه درجه شعر به آن شور داد نه بیشتر و یا کمتر. من با وجود اینکه هم مداح هستم، هم شاعر اما خیلی از اشعار خودم در مجالس استفاده نمی‌کنم.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا بستر درستی برای دسترسی هر چه بهتر مداحان به اشعار آئینی و انواع آن وجود دارد، گفت: در فضای مجازی این فضا وجود دارد که اشعار در اختیار مداحان قرار بگیرد، در همدان این‌گونه نیست که به اشعار بومی دسترسی وجود نداشته باشد بلکه متأسفانه فضای شهر همدان به‌گونه‌ای است که اشعار و شعرای خارج از همدان بیشتر مورد اقبال و توجه قرار می‌گیرند و آن‌طور که باید به افراد برجسته بومی توجه نمی‌شود.

صدرالدینی یادآور شد: ذائقه استان ما این است که آنچه که جدید است و مربوط به غیر است لذت بیشتری دارد و توجه به آن بیشتر است. باید دقت کنیم که در این عرصه نه کسی را به دلیل حسادت کوچک کنیم و نه کسی را به خاطر بلاهت، بی‌دلیل بالا ببریم. 

چرایی پس‌گرایی انجمن‌های آئینی همدان

وی در مورد آسیب دیگری که در عرصه شعر آئینی در همدان وجود دارد، یادآور شد: علت عمده عدم رشد و پا نگرفتن انجمن‌های ادبی در استان نادیده گرفتن و ذوق‌کشی آن استعداد است؛ در صورتی که در گذشته در همدان افراد برجسته‌ای در این عرصه بوده‎اند‌، همچون شعر «علی ای همای وحدت تو چه مظهری خدا را؟ که خدا نمود زینت به تو تخت انّما را» از مفتون همدانی که نسبت به شهریار تقدم زمانی هم دارد که نشان‌دهنده غنای شعری در همدان است. برخی از شاعران همدانی در استان ناشناخته‌تر از کشور هستند همچون صابر همدانی که شعر حضرت علی‌اکبر(ع) او را آقای سعید حدادیان خوانده است. این توجه نکردن به شاعران بومی دلیل پس‌گرایی انجمن‌های ادبی آئینی ما در استان است.

وی افزود: یکی دیگر از آسیب‌هایی که در حوزه شعر آئینی در استان وجود دارد، به‌طور نمونه این است شاعری که هنوز همچون میوه‌ای نرسیده است، گاهی بدون شایستگی مطرح و برجسته می‌شود، که همین فرد به‌زودی از عرصه شعر و شاعری خارج می‌شود چراکه آن مطرح شدن به‌دلیل پختگی نبوده است.

این شاعر آئینی با اشاره به اینکه در مواردی از اشعار سفارشی در مجالس استفاده می‌شود، توضیح داد: این اقدام غیر حرفه‌ای است و موجب رونق نگرفتن شعر آئینی می‌شود، این موضوع در سطح کشور مسئله‌ای است که باید به آن توجه کرد، چراکه شعر باید آن‌قدر غنا داشته باشد که خود مداحان به سمت آن بروند، اینکه مداحی شاعر داشته باشد اشتباه است و نباید شعر سفارشی و انحصاری شود که این یکی از آسیب‌های شعر است. رسانه‌ها به‌عنوان ابزارهای اطلاع‌رسانی و جریان‌سازی نقش خیلی مهمی در ارتقای شعر آئینی دارند.

شعر آئینی نمک شعرهای من است

مهدی طراوتی توانا، شاعر آئینی در همدان نیز در این نشست اظهار کرد: اکثر شاعران برای ورود به عرصه شعر تجربه‌های مشترکی دارند؛ شرایط احساسی خاصی خصوصا در دوران نوجوانی برای آنها اتفاقی می‌افتد و سپس شروع به شعر سرودن می‌کنند. در ابتدا ادعایی برای سرودن نداشتم و بیشتر نوشته‌هایم به‌صورت سخنان منظومی بود که از وزن، قواعد و قافیه تبعیت کرده و تبدیل به شعر شد، اکنون نیز در دوره‌ای قرار دارم که دوره بلوغ و رسیدن به قله شعر است.

این شاعر آئینی شروع سرودن اشعارش را از دوران دبیرستان دانست و گفت: برنامه‌های مختلفی به مناسبت‌های میلاد و شهادت ائمه(ع) در مساجد محله ما برگزار می‌شد، یک روز برای اولین بار برای خواندن شعر از متولی مسجد درخواست کردم که با استقبال وی و اهالی محل روبرو شدم. بعد از اجرا متوجه شدم مسجد دیگری نیز برنامه دارد به آن مسجد رفتم و شعرم را خواندم؛ در همان روز در هشت مسجد برای خواندن شعر حضور پیدا کردم، به‌گونه‌ای شد که هر زمان در این مساجد برنامه‌ای برگزار می‌شد، برای اجرا دعوت می‌شدم و این زمینه‌ای شد برای ورود من به شعر آئینی و این عشق و علاقه در من ایجاد شد. 

وی با اشاره به اینکه شعر آئینی نمک شعرهای من است، ادامه داد: از همان دوران شعرهایی با مضامین مختلف طنز، کودک، بزرگسال، عاشقانه و اجتماعی کار می‌کنم، اما شعر آئینی نمک شعر‌هایم است، به‌گونه‌ای که «رشته‌ای بر گردنم افکنده دوست/ می‌کشد هر جا که خاطرخواه اوست»؛ در مناسبت‌های مختلف میلاد یا شهادت ائمه اطهار(ع)، به‌خصوص ایام عاشورا و همچنین اربعین این پدیده بزرگ شیعیان برکتی برایم داشته که علاوه بر اینکه باعث توفیق‌هایی برای من شده، کمترین نتیجه‌‌اش این بوده که در زندگی تکلیفم مشخص شده که عقیده، آرمانم و جبهه من در خصوص ائمه و مذهب شیعه چگونه‌ است؛ تکلیف خودم با خودم مشخص شده است و همیشه مورد تشویق اساتید بودم و پیگیر شعرهایم هستند.
 
طراوتی با بیان اینکه 25 رباعی در مورد امام رضا(ع) دارم، تصریح کرد: جرقه شعر با زمینه آئینی در دوران نوجوانی‌ام رقم خورد، اتصال به هیئت‌های مذهبی باعث شد شعر در مورد ائمه(ع) بسرایم؛ با حضور در مجامع و انجمن‌های مختلف و جشنواره‌های مختلف همیشه توجه من بوده که خودم را از این بند قطع نکنم. 

رشد شعر آئینی، در استان‌هایی که مورد توجه قرار گرفته

این شاعر همدانی با اشاره به اینکه در گذشته بر مبنای اعتقادات مردم گرایش به سمت شعر آئینی بیشتر بوده است، افزود: امروز همدان در این زمینه حرف اول را نمی‌زند و شهر قم، مشهد و یزد این سبقه را از ما گرفته‌اند، شاعرانی که از این شهرها پرورش پیدا می‌کنند، به‌خاطر بهایی که در آنجا به آنها داده می‌شود و فضای معنوی که آن شهرها دارند شعر آئینی آنها بیشتر رشد می‌کند، مثلا شاعران آینی شهر قم شعرهایشان در سطح کشور بیشتر خوانده می‌شود.

طراوتی ادامه داد: در شهر یزد به‌واسطه اعتقاداتشان شعر آئینی رونق دارد، ولی در همدان در این زمینه بینابین هستیم و دلیل آن این است که سرمایه‌گذاری‌های فرهنگی ما به سمت شعر آئینی هدایت نشده است و متولیان فرهنگی ما باید سابقه و دیرینه این اشعار را بشناسند و نظام‌نامه جامعی از مداحان، شاعران مدیحه‌گو و مرثیه‌گو داشته ‌باشند.

وی با بیان اینکه رسانه‌ها به‌عنوان ابزارهای اطلاع‌رسانی و جریان‌ساز نقش بسزایی در معرفی شاعران دارند، تصریح کرد: وظیفه اطلاع‌رسانی یک چیز است و وظیفه جریان‌سازی چیزی دیگر؛ به‌طور نمونه صدا‌وسیما می‌خواهد در مورد یک شعر جریان‌سازی کند، برنامه‌ای با معرفی سطح پایین است و همچنین وقت برنامه وقت نامناسبی است و مخاطب ندارد؛ پخش این‌گونه برنامه‌ها بازدهی کمی دارد. اما، در رسانه کشوری که کار حرفه‌ای‌تر انجام می‌شود هم زمان برنامه، هم معرفی و پخش آن برنامه به‌گونه‌ای است که بیشترین مخاطب را دارد و بازدهی خوبی هم صورت می‌گیرد.

طراوتی توانا با اشاره به اینکه در استان سرمایه‌گذاری‌های شعر به سمت شعر آئینی نبوده است، بیان کرد: در استان نظام‌نامه جامع شاعران و مداحان وجود ندارد. برای رونق شعر آئینی باید به ظرفیت‌های مختلف از جمله ظرفیت زمانی هم توجه داشت، اربعین زمان گل‌دهی شعر آئینی است.

وی در پایان با اشاره به دیداری که با رهبر معظم انقلاب داشته است، گفت: در سال 96 با چاپ کتاب «جغرافیای چشم‌هایم» از طرف حوزه هنری در شب میلاد امام حسن مجتبی(ع) به‌عنوان شاعر برای دیدار با رهبری معرفی شدم و قسمتی از سروده‌هایم را در آن محفل خواندم «نجوای قشنگ آشنایت زیباست، هنگامه ناب ربنایت زیباست مردم به تماشای تو گرد آمدند، خیز و اذان بگو صدایت زیباست» که پس از آن کلیپ زیبا و جالبی از این شعرخوانی و نمازی که به رهبر معظم انقلاب اقتدا کردیم، تهیه شد.