توجه به مردم و جمهوریت در اندیشه و حکمت سیاسی اسلام

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشستی از سلسله‌نشست‌های «حکمت سیاسی اسلام در قرآن» با سخنرانی سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، شامگاه سه‌شنبه، 19 دی‌ماه در سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

سعید جلیلی بر مشارکت مردم و جمهوریت در بحث حکمت سیاسی اسلامی تأکید کرد و گفت: هنگامی که از سیاست حرف می‌زنیم، یک طرف دولت و طرف دیگر جمهوریت است که از چارچوب سیاسی مناسباتی که نظام سیاسی شکل می‌دهد، تبعیت می‌کنند اما بحث مهم در حکمت سیاسی اسلام، چگونگی نگاه به مردم و نسبت دولت و جامعه با یکدیگر است.

عضو شورای راهبردی روابط خارجی با تأکید بر اینکه دو مؤلفه اصلی دولت؛ حُکم و اطاعت است‌، یعنی دولت حکمرانی می‌کند که باید مورد تبعیت قرار گیرد، افزود: امام(ره) هنگامی که فرمودند «جمهوری اسلامی بر مبنای دینی حرف می‌زند» بر مبنای حکمت سیاسی اسلام بوده است. 

وی با اشاره به آیه «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ» و ضرورت اطاعت حکم خدا، ادامه داد: از مهمترین امتیازات در اندیشه و حکمت سیاسی اسلام، این است که حُکم از آن خدا است، خدایی که اعلم به تمام مسائل است و خالق است. این با حُکم از سوی انسان با تمام نامحدودیت‌هایش متفاوت است.

ضرورت تمایز اندیشه سیاسی اسلام با سایر اندیشه‌ها

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بر ضرورت نگاه به مردم در اندیشه سیاسی اسلام و تمایز آن با سایر اندیشه‌ها و تبیین امتیاز این تمایز تأکید و بیان کرد: امتیاز اندیشه سیاسی اسلام در این است که اگر کسی می‌خواهد برای انسان حکم کند، خالق و آفریدگار  است و براساس ظرفیت انسان و بشریت حکم می‌کند برخلاف فردی که ظرفیت انسان را نمی‌شناسد و از جنس خود فرد است و با محدودیتی که دارد، حکم می‌کند. 

جلیلی تصریح کرد: از مباحث مهم حقوق بشر و نگاه به انسان این است که در تعریف قانون و حکم، توجه به ظرفیت انسان لحاظ شود‌ لذا تعبیر قرآن «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتىِ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَْا» که دین براساس فطرت و ظرفیت انسان است و نه بیشتر.

انطباق حُکم با ظرفیت‌ها و توانایی‌ها

عضو شورای راهبردی روابط خارجی با بیان اینکه خالق انسان با توجه به مصلحت‌های انسان احکام را وضع کرده است، بیان کرد: راجع به انسان که با موجودات دیگر تمایز دارد باید گفت چه کسی می‌تواند به تعریف حُکم بپردازد جز خالق او.  حُکم باید با ظرفیت‌ها و توانایی‌ها منطبق باشد و اینکه گفته می‌شود، کارها مغایر با شرع نباشد، چون شرع برای خیر و صلاح انسان و بشر آمده است.

وی با تأکید بر اینکه نیت خیر صرفاً برای صدور حکم کافی نیست، اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که در نگاه مردم اهمیت دارد این است؛ فردی که حکم می‌کند چه میزان به احوالات انسان، ضعف‌ها «وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفاً»، وسع و ظرفیتش آگاهی دارد، چنانکه خداوند به اندازه وسعش بر هر فردی تکلیف مشخص می‌کند و متناسب با ظرفیت وجودی‌اش از فرد می‌خواهد «لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفسًا إِلّا وُسعَها». پس احکام الهی، متناسب با ظرفیت انسان‌ها است. در امتیاز این اندیشه علاوه بر درنظر گرفتن ظرفیت‌ها، رشد و تعالی نیز تعریف می‌شود.

بیشتر بخوانید: 

• عدالت در حکومت اسلامی بدون حضور مردم امکان‌پذیر نیست

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بر توجه به نگرانی‌ها و دغدغه‌های مردم و جامعه بشری و تکریم اعضای جامعه از منظر حکومت اسلامی تأکید کرد و گفت: از مصادیق سرکشی فرعون از منظر قرآن، خار و خفیف کردن انسان‌ها است «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ» یعنی کسی حق ندارد مردم را خوار و خفیف کند و ضعیف نگه دارد. پس چون مبنای حکومت فرعون عذاب دادن مردم بود، فلذا مشروعیت نداشت.

جلیلی با تأکید بر اینکه یکی از امتیازات اندیشه سیاسی اسلام توجه به مردم است به گونه‌ای که تجویزها متناسب با ظرفیت‌های انسان است، بیان کرد: داشتن دغدغه مردم در این است که متناسب با ظرفیت فرد، حکم تعیین شود. به طور مثال درباره حقوق زن چه کسی می‌تواند بهترین حق را برای زن تعریف کند جز خالق او که می‌تواند متناسب با ظرفیت او حکم تعریف کند.

حُکم براساس حق و منفعت انسان

عضو شورای راهبردی روابط خارجی با تأکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین حقوق انسان‌ها این است که انسان حق دارد از پاکی‌ها برخوردار باشد نه پلشتی‌ها، تصریح کرد: بنابراین جز خالق او نمی‌تواند این پاکی‌ها را تعریف کند و هدایت فرصتی برای انسان است نه ایجاد سختی برای بشر. حیات طیبه یعنی حیاتی گوارا و منطبق با فطرت انسان و چه کسی جز خالق می‌تواند آنچه برای انسان گواراست را تعریف کند.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اضافه کرد: از دیگر مزایای این اندیشه پس از درنظر گرفتن منفعت انسان، مناسبات اقتصادی و سیاسی است و به انسان‌ها می‌گوید «وَ أَوْفُوا الْکیْلَ وَ الْمِیزَانَ بِالْقِسطِ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ»، «وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا» و حتی در مناسبات سیاسی نیز حلال و حرام را مطرح می‌کند. این به معنای درست عمل کردن انسان است.

وی با اشاره به اینکه در عرصه سیاسی نیز در این نوع حکمت، جایگاهی برای انسان‌ها (چه زن و چه مرد) برای حضور در عرصه سیاسی _ اجتماعی قائل است، گفت: با جستجویی کوتاه در فضای مجازی می‌بینیم، بسیاری از کشوهای مدعی غربی تا ۵۰ سال گذشته به بانوان حق رای نداده بودند. 

عدم تبعیت از تمایلات نفسانی دیگران 

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اضافه کرد: اگر شما از تمایلات نفسانی عده‌ای پیروی کنید، چون مبنای غلطی است، موجب هلاکت انسان می‌شود؛ «لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ». این را خالق انسان و هستی می‌گوید. این مسیر اشتباهی است که اگر به خاطر خوشامد دیگران در آن قدم گذاشتی، پایانش هلاکت است.

جلیلی بر نگاه به منفعت و مصالح مردم در اندیشه و حکمت سیاسی اسلام، تاکید کرد و گفت: همچنین در این اندیشه، برای افرادی که ظلم به حقوق مردم و جامعه می‌کنند، به منظور لطمه ندیدن انسان‌ها، مجازات در نظر گرفته شده است؛ «إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ».

وی در پایان با بیان اینکه مناسبات بین انسان‌ها را از باطل جدا کنید و این مناسبت‌ها را بر مبنای حق شکل دهید، افزود: توجه به نگرانی‌ها و دغدغه‌ها، دفاع از کرامت انسانی، آوردن پاکی‌ها و دور کردن ناپاکی‌ها، برداشتن فشار‌ها و ...  از اهداف حکمت سیاسی اسلام است. مبنای اطاعت غیر خدا این است که در مقام دشمنی با انسان است پس نمی‌تواند در جایگاهی باشد که از او پیروی کنید.