انتخاب؛ به مثابه شروع یک مسیر

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشستی از سلسله‌نشست‌های حکمت سیاسی اسلام در قرآن با سخنرانی سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شامگاه سه‌شنبه، ۲۴ بهمن‌ماه، در سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد. 

متن سخنرانی به شرح ذیل است:

درباره چیستی مبنای نظری انتخابات در اندیشه سیاسی اسلام، مطرح شد که مبنای نظری انتخاب مردم در اندیشه اسلام، اساسی است‌ و معنای این مبانی در انقلاب اسلامی، همین است. بنابراین انتخاب و انتخابات در جمهوری اسلامی معنای حقیقی دارد و نه تشریفاتی و انتخابات نقش اساسی و حیاتی دارد. 

در این اندیشه، انسان آزاد و مختار و دارای اختیار آفریده شده است و فلسفه آفرینش انسان در هستی این است. هنگامی که خداوند به ملائکه گفت «‌إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً»، سؤال فرشتگان از پروردگار این بود که آیا موجودی را برمی‌انگیزانی که فساد کند و خون‌ها بریزد و حال آنکه ما موجودات مقدس هستیم «قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ» اما خداوند پاسخ داد من می‌دانم آنچه که شما نمی‌دانید «قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» و سپس فلسفه آفرینش انسان مطرح شد.

اگر در نگاه اندیشه سیاسی اسلام، بستری فراهم می‌شود برای این است که انسان‌ها در این زمینه با اختیار خود عمل کنند. انتخابی که انسان امکانش را دارد، براساس تکوین به او داده شده است و این دارای دو مؤلفه است؛ یکی اختیار و انتخاب و دیگری اینکه موضوع انتخاب باید مشخص شده است.

لذا در کنار اختیار و انتخاب تکوینی، تشریعی هم شده که در نگاه دین، تشریع همان هدایت است که فرصتی برای انسان است.

حال عده‌ای در جامعه آمدند و انتخاب کردند اما در این میان هستند افرادی که انتخاب نمی‌کنند بلکه حتی با القائات شیطان مقابل شما در شرایط مختلف می‌ایستند «وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّىٰ أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ»، اینجا مناسبات ما با دیگرانی که این انتخاب را ندارند، چیست؟ اینجا یکی از بحث‌های حائز اهمیت است که باید به آن توجه شود.

در اینجا دو بنیان شکل می‌گیرد یکی بنیان عمل بر مبنای هدایت و بنیان دیگر آن است که یا انتخاب ندارند و یا انتخاب دیگری غیر از انتخاب شما دارد. شأن نزول سوره کافرین و آیات آن پیشنهاد کفار قریش به پیامبر(ص) مبنی بر پیروی از آیین آنها بود، اما پیامبر نپذیرفتند «وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ/وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ/ لَکُمْ دینُکُمْ وَلِیَ دینِ» و فرمودند من چارچوب خودم را دارم و شما هم چارچوب خودتان را داشته باشید. 

بنابراین توجه داشته باشید هنگامی که دو بنیان فکری متفاوت باشد، آن هنگام تفاوت‌ها بسیار خواهد شد به طوری که همزیستی خوب و درستی انجام نمی‌شود. این دو بنیان با امکان اختیار خدا به انسان‌ها شکل گرفت و خداوند می‌فرماید «انَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا» خدا می‌گوید همین منی که امکان اختیار به انسان دادم، طرف حق و حقیقت هستم «ان تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ».

در این مناسبات در برابر هم، هرکدام یک مبنای عملی دارند اما قرآن اگر چیزی را بیان می‌کند، مبهم بیان نمی‌کند چون قرآن، ذکر مبین است. اگر می‌گوید چیزی اشتباه است، اشتباه آن کاملا روشن و آشکار است «فِي ضَلالٍ مُبِينٍ». اگر کسی در تعابیر قرآن یاد می‌شود که در جایگاه گمراهی و دشمنی است، کاملا مشخص است «وَالَّذِينَ كَفَرُواْ أَوْلِيَآؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ». قرآن فرجام راه‌های هدایت و ضلالت را بیان می‌کند.

پس دقت کنید، انتخاب به معنای شروع یک مسیر است. تنها رأی دادن صرف نیست. انتخاب برای پیمودن و عمل کردن است. بخاطر همین است هرجا در قرآن واژه ایمان آمده بلافاصله «و عملوا الصالحات» نیز در کنار آن آمده است؛ یعنی عمل کردن در کنار ایمان مهم است.

یکی از بحث‌های انتخاباتی این است که انتخابات شروع یک پیمایش است و طرح حکومت در سایه به همین دلیل است که در پی هر انتخاب به دنبال این باشید که آیا این مسیر را پیمایش کردید، به دنبال عمل و پیگیری انجام امور پس از هر انتخاب باشید، چراکه تعبیر قرآن است که هر جا از ایمان یاد کرده است از عمل صالح نیز یاد کرده است. پس هم انتخاب باید مبتنی بر ایمان باشد و هم عمل و اقدام مبتنی بر ایمان و حقیقیت باشد. 

جمهوری اسلامی، صرفا اسم نیست بلکه حقیقتی است که بر مبنای اندیشه سیاسی اسلام شکل گرفته است و پایه‌ریزی شده است لذا «فَاستَقِم كَما أُمِرتَ» یعنی اگر آن طور که گفتیم با این اقتضائات حرکت کنید به این خروجی و نتیجه می‌رسید. توجه داشته باشید این نتایج صرفا محدود به آخرت و حیات اخروی نمی‌شود درست است که فرجام بهشت و جهنم برای آنها معین شده و دنیا مقدمه‌ای برای حیات اخروی است اما در همین حیات دنیوی نیز فرجام و سرانجامی برای آن مشخص شده است.

هدف انبیا آخرت بوده اما آنها دنیا را رها نکرده‌اند بلکه دنیا مقدمه‌ای برای حیات اخروی است «وَ تِلْكَ الْقُرى‌ أَهْلَكْناهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَ جَعَلْنا لِمَهْلِكِهِمْ مَوْعِداً». پس همانطور که گفته شد در این دو نگاه، رفتارها و الزامات متفاوت است. «أَوَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ كانُوا مِنْ قَبْلِهِمْ»‌ قرآن تذکر می‌دهد به دنیا بنگرید که گذشتگان در دنیا چگونه زیسته‌اند.

اما در اندیشه حکمت سیاسی اسلام در این مسیر در کنار ایمان و عمل صالح باید صبر داشته باشند چرا که هر فرایندی اقتضائات خود را دارد. پس اگر شما انتخابی کردید و افرادی در مقابل شما قرار گرفتند، حال در این تزاحم‌ها وتقابل‌ها باید چگونه برخورد کرد‌؟ اگر انسان‌ در مسیر غلط حرکت کند، بزرگترین خطا است و آن هنگام استکبارها و استعمارها مطرح می‌شوند و حال آنکه خداوند وعده داده است «أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ». فرجام این زمین در تکوین و تشریع که مسیر درستی است برای صالحین است. این سنت الهی است چون «ان تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ».

پس بنابر آیه «فَاستَقِم كَما أُمِرتَ» در اندیشه سیاسی اسلام باید پای الزامات مسیرمان بایستیم و لذا تعبیر قرآن در برحذر داشتن از افرادی است که مقابل برخی هستند که در مسیر انتخاب درست قرار می‌گیرند «فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ»؛ اما ابعاد آن در حوزه عالمان دین است و کار فقه و فقیه امتداد احکام خدا، یعنی کشف حکم خدا است..وظیفه‌ فقیه این است که با همان اصول و ادله، احکام الهی را بیان کند. قرآن در برخی از موارد تجویز می‌کند و در برخی از موارد دیگر توصیف می‌کند. 

بنابراین گاها افرادی که در برابر شما می‌ایستند، کسانی هستند که از درون جامعه هستند اما پشیمان شدند یعنی تا حدودی جمهوری اسلامی را پذیرفتند اما سایر قوانین آن را قبول ندارند، حال سؤال است که با اینگونه افراد باید چه مناسباتی داشت؟ اگر انتخاب کردی و پذیرفتی باید الزامات آن را بپذیری و به آن پایبند باشی.

در پایان با توجه به آغاز ماه شعبان باید گفت صلوات شعبانیه، یک منشور سیاسی است. اگر می‌گوییم درود بفرست بر پیامبر(ص) یعنی ایشان کشتی‌ است که شما را به سمت هدف می‌برد. اگر انسان، انتخاب صحیحی انجام دهد، آن هنگام است که سوار بر آن کشتی‌ای شده‌ که حرکت می‌کند و او را از این امواج‌‌ نجات می‌دهد «الْفُلْكِ الْجَارِيَةِ فِي اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ يَأْمَنُ مَنْ رَكِبَهَا وَ يَغْرَقُ مَنْ تَرَكَهَا» و با توجه به پشت سر گذاشتن سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، می‌توان گفت انقلاب شما را از این مسیرهای سنگین عبور می‌دهد و نباید از آنها تقدم و تأخر جست بلکه باید همراه آنها بود «الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللاَّزِمُ لَهُمْ لاَحِقٌ».به انتخاب صحیح توجه کنید تا شما را به مسیر درست رهنمون کند و پناهنگاهی امن برای امت باشد «الْكَهْفِ الْحَصِينِ».