تفکر نوجوان امروز شبکه‌ای است نه خطی

در گفت‌وگویی که چندی پیش با عنوان «نوجوان امروز با ارزش‌ها بیگانه نیست» در ایکنای همدان منتشر شد به ویژگی‌ها و مسائل مربوط به نوجوانان از جمله برچسب زدن و نام‌گذاری‌هایی برای این نسل مثل نسل z و ساختارهای ذهنی آن‌ها پرداخته شد؛ در این شماره از گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا از همدان با فائزه بالایی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان همدان سایر ویژگی‌های نوجوانان امروز و دلایل پیدایش این ویژگی‌ها از نظر می‌گذرد.

ایکنا _ برای شروع بحث یک مقدمه مختصر از مطالب بیان شده در مورد ویژگی‌های نوجوان امروز بفرمایید.

در گفت‌وگوی قبل در مورد برچسب زدن و نام‌گذاری نوجوانان مطالبی مطرح شد؛ اینکه برخی از برچسب زدن و نام‌گذاری‌ها برای قشری از نوجوان در زیست‌بوم‌های خاصی مطرح شده و در کشور ما قابل انطباق نیست. ما مخالف تفاوت نسل گذشته با نسل جدید و نوجوان امروز نیستیم، اما این برچسب زدن‌ها را متناسب با ویژگی‌های نوجوان حاضر نمی‌دانیم.

بیشتر بخوانید:

• نوجوان امروز با ارزش‌ها بیگانه نیست

همچنین چهار ویژگی‌ از ویژگی‌های این نوجوانان مطرح شد. اولین ویژگی اینکه نسل حاضر ارزش‌هایی را می‌پذیرد که قابل لمس است، دومین ویژگی نوجوان امروز صراحت در کلام است، که به‌عنوان یک ویژگی مثبت قابل بیان است، سومین ویژگی نوجوان ما اهل خودسانسوری نیست و شجاعت بیان مسائل مختلف را دارد، چهارمین ویژگی این است که او از لحاظ مالی، عاطفی و اجتماعی به دنبال استقلال است.

تمام این ویژگی‌ها اگر در مسیر درست قرار بگیرد، به آن‌ها توجه کنیم و بها دهیم تا به‌درستی بروز پیدا کنند نه تنها مسئله‌ساز نیست بلکه موجب می‌شود که یک نسل رشدیافته داشته باشیم.

ایکنا _ یکی از ویژگی‌هایی که در مورد نوجوان امروز بیان می‌شود این است که با ارزش‌های بیگانه است، نظر شما در این باره چیست؟

از برخی از معلمان و افراد فعال در حوزه تربیتی جوانان و نوجوانان زیاد شنیده می‌شود که نسل جدید به ارزش‌ها پایبند نیستند، یا ارزش‌ها برای آن‌ها اهمیت ندارد و یا اینکه ارزش‌ها اولویت زندگی آن‌ها نیست.

انسان به ماهیت انسان بودنش، نقطه تکیه‌گاه و لنگرگاهش در زندگی همین ارزش‌هاست؛ هیچ انسانی بدون حقایق و ارزش‌ها نمی‌تواند بقا داشته باشد. اما امروز روش انتقال، تبلیغ و تبیین ارزش‌ها به‌گونه‌ای بوده که نوجوان و جوان امروز احساس کرده با این مدل حقایق نمی‌تواند ارتباط بگیرد.

به‌طور نمونه نوجوان امروز به شدت به مسئله عدالت‌خواهی پایبند است و دنبال آن است، اما در برگزاری برخی از شعائر مذهبی ممکن است سستی داشته باشد که این مسئله ریشه در نحوه معرفی ما دارد. اینکه هنگام معرفی دین و ارزش‌های خود بار زیادی را به شعائر مذهبی اختصاص دادیم، اما به عدالت‌خواهی و مسائل اخلاقی آن‌طور که باید توجه نداشته‌ایم، از این‌رو جوان امروز در این زمینه‌ها خلأهایی را احساس می‌کند.

او هم به دنبال ارزش‌ها می‌رود، اما نگاه او به ارزش‌ها یک نگاه کامل، جامع و دقیق نیست و براساس خلأهایی که وجود داشته برخی از ارزش‌ها را پررنگ کرده و به برخی از ارزش‌ها توجه نمی‌کند. این اشکال مربوط به نحوه تبیین، معرفی و روش انتقال ارزش‌ها باز می‌گردد. اگر روش انتقال ارزش‌ها براساس نیازهای نوجوان معرفی شود او دست به انتخاب در بین ارزش‌ها نمی‌زند که برخی را انتخاب و برخی را رد کند.

ایکنا _ ویژگی‌های دیگر نوجوان امروز چیست؟

ویژگی دوم نوجوان نسل حاضر که شاید در فضای رسانه در مورد آن بیشتر صحبت می‌شود و این مسئله در تمام دنیا رقم خورده و یا در حال روی دادن است، مسئله تغییر در نوع تفکر است، نسل گذشته دارای تفکر خطی بوده و امروز این تفکر به شکل شبکه‌ای تغییر پیدا کرده است.

در گذشته با توجه به اینکه فضای مجازی به شکل امروز وجود نداشت، تفکر انسان‌ها به‌صورت خطی بود یعنی انسان به لحاظ دریافت‌های مغزی این قابلیت را داشت که بر روی یک موضوع تمرکز کند و پیش برود. به‌طور نمونه فرد یک کتاب را شروع می‌کرد و به پایان می‌رساند یا چندین ساعت روی یک موضوع درسی متمرکز می‌شد. اما، امروزه با دسترسی انسان به فضاهای مجازی و فراگیر شدن آن تفکر او شبکه‌ای شده است. در این تفکر انسان نمی‌تواند در یک بازه زمانی روی یک موضوع تمرکز کند و مدام پرش افکار دارد که این مسئله ضمن نیاز به آسیب‌شناسی که دارد مستلزم این است که در ارائه مطالب به این نسل به پرش افکار و نوع تفکر شبکه‌ای آن‌ها توجه داشته باشیم.

در مورد شبکه‌ای شدن ساختار مغز ما رفتارهای ما و استفاده از فضای مجازی تأثیرگذار بوده است، وقتی در فضای مجازی چرخی می‌زنیم و در قسمت‌های مختلف از این فضا به فضای دیگر می‌رویم و از نقطه‎ای به نقطه و از موضوعی به موضوع دیگر می‌رویم موجب می‌شود مغز ما به‌طور ناخودآگاه براساس رفتارهایی که داریم یاد می‌گیرد که بیش از چند دقیقه نمی‌تواند بر روی یک موضوع متمرکز شود.

این مسئله در برخی زمینه‌ها می‌تواند بستر مناسبی فراهم کند، اما از طرفی آسیب‌هایی دارد. از این‌رو ذهن نوجوان امروز به‌دلیل استفاده مستمر از فضای مجازی و نرم‌افزار‌های مختلف به این شکل درآمده و برای ارتباط با او باید بدانیم تفکر او دیگر تفکر خطی نیست و دچار پرش افکار است. یعنی در کلاس درس نمی‌تواند یک ساعت و نیم بر روی یک موضوع تمرکز داشته باشد.

همچنین نوجوان امروز در مقایسه با نوجوان گذشته سختی و رنج کمتری برای رسیدن به لذت تجربه می‌کند، به‌طور نمونه نوجوان نسل گذشته اغلب مسیر مدرسه را پیاده طی می‌کرد و به تعبیری سختی را تحمل می‌کرد؛ بعد از سختی مغز دوپامین ترشح می‌کند، ترشح دوپامین باید به آرامی ترشح شود تا عملکرد مثبت و درستی داشته باشد.

در مورد نوجوان امروز آنچه مورد توجه است، این است که میزان سختی‌ها برای او به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کرده است و میزان نیاز به دوپامین به‌طور فزاینده زیاد شده است، نوجوان امروز به‌دلیل اقتضائات اجتماعی یا با سرویس به مدرسه می‌رود یا والدین او را می‌رسانند، از آنجا که برای پیمودن مسیر سختی نداشته است، دوپامین ترشح نمی‌شود و چون این هورمون نیاز انسان است، مجبور است برای ترشح دوپامین به دنبال راهکار دیگری بگردد. در این صورت خیلی زود سر کلاس احساس خستگی می‌کند.

میل فزاینده‌ای نسبت به ترشح دوپامین در انسان عصر معاصر به خصوص نوجوانان که تجربه سختی‌های دوران گذشته را ندارند در تمام دنیا در حال افزایش است. از این‌رو، نوجوان و جوان امروز وقتی در تحصیل و شغلش به سختی می‌رسد خیلی راحت آن را حذف کرده و کنار می‌گذارد. یک بیگانگی با درد و سختی در بین جوانان و نوجوانان وجود دارد.

در فضاهای مجازی سرعت عجیبی وجود دارد، که حوصله، صبر و سعه صدر انسان در مقابل افراد را از نوجوان گرفته و نوجوان امروز حوصله کندی را ندارد. برای نوجوان امروز مطالب بسیار کوتاه و مختصر قابل پذیرش است، او مسائل طولانی که وقت زیادی از او بگیرد را نمی‌پذیرد، در تعامل با آن‌ها اگر خیلی اهل مقدمه و صحبت طولانی باشیم همراهی آن‌ها را از دست می‌دهیم. تحقیقات فضای رسانه نشان می‌دهد ویدئوهایی که حدود یک دقیقه باشد بازدید بیشتری دارد و کلیپ‌های طولانی اقبالی ندارند.

گفت‌وگو از اکرم یوسفی پارسا