خطبه منا؛ آغازی بر قیام امام حسین(ع)
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی‌روشن گفت: خطبه منای امام حسین(ع) که دو سال پیش از جریان کربلا رخ داد، آغازی بر قیام ایشان محسوب می‌شود.
خطبه امام حسین(ع) در منا، خطبه‌ای است که امام سوم شیعیان، یک یا دو سال قبل از مرگ معاویه علیه انحرافات خلافت بنی‌امیه ایراد کردند. این خطبه در ایام حج و در منا ایراد شد. برخی تحلیل‌گران این خطبه را که در حضور صحابه و تابعان ایراد شده، نشانه برنامه امام حسین(ع) برای قیام کربلا می‌دانند. خبرنگار ایکنا از همدان در چندین شماره گفتوگو به تحلیل خطبه منا پرداخته است، در این شماره از گفتوگو با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی‌روشن، مدرس حوزه علمیه، محورهای مختلف خطبه منا مورد بررسی قرار گرفته است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا - لطفاً محورهای اصلی خطبه منای امام حسین(ع) را تشریح بفرمایید.
خطبه منا از جامع‌ترین و عمیق‌ترین بیانات اهل بیت(ع) محسوب می‌شود که به حوزه مسئولیت سیاسی، اجتماعی و دینی علما و نخبگان جامعه پرداخته است و مسئولیت اجتماعی علما و نخبگان را یادآوری می‌کند.
اولین محور اصلی این خطبه «امر به معروف و نهی از منکر» بهعنوان رکن اساسی اصلاح جامعه است و در این باره می‌فرمایند: «اگر امر به معروف و نهی از منکر اقامه شد همه فرایض و واجبات دین محکم و مستقر می‌شوند.» بنابراین مسئله امر به معروف و نهی از منکر محور اصلی این خطبه محسوب می‌شود که استناد قرآنی آن نیز در آیه ۱۰۴ سوره مبارکه آل عمران آمده است: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و باید از شما گروهی باشند که همه مردم را به‌سوی خیر [اتحاد، اتفاق، الفت، برادری، مواسات و درستی] دعوت کنند، و به کار شایسته و پسندیده وادارند، و از کار ناپسند و زشت بازدارند؛ و اینانند که یقیناً رستگارند.»
بیشتر بخوانید:
اساساً در ضرورت جامعه‌شناختی امر به معروف، حضرت در خطبه منا این‌گونه تبیین می‌کنند: «این امر به معروف و نهی از منکر فلسفه‌‌اش دعوت به اسلام حقیقی و جلوگیری از ستم‌ها و مخالفت با ستمگران و تقسیم عادلانه منابع است.»
محور دوم خطبه «بُعد مسئولیتی علما و نخبگان جامعه» است و تحلیل انتقادی بر وضعیت موجود دارد و حضرت استناد می‌کنند به آیه ۷۹ سوره مبارکه مائده که در این آیه از قرآن کریم نیز می‌خوانیم: «كَانُوا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْكَرٍ فَعَلُوهُ ۚ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ؛ آنان یکدیگر را ازکارهای زشتی که مرتکب می‌شدند بازنمی‌داشتند. مسلماً بد بود آنچه را انجام می‌دادند.»
امام(ع) در این بخش از خطبه می‌فرمایند: «ای مردم درس بگیرید از آنچه خداوند شما را موعظه کرده است.»؛ حضرت سیدالشهدا(ع) علما را دعوت به عبرت گرفتن می‌کنند و مخاطب خود را علمای زمان خود قرار می‌دهند و به پذیرش مسئولیت اجتماعی و ایستادگی کردن در برابر ظلم‌های حاکم و فریاد عدالت‌خواهی و رسوا کردن فاسق و فاجر تأکید می‌کنند.
امام حسین(ع) نیز در رابطه با علما می‌فرمایند: «شما جماعتی هستید که به علم شهرت دارید و این شهرت برای شما مسئولیتی ایجاد می‌کند، اما نسبت به وظیفه و مسئولیت خود کوتاهی می‌کنید.»
در محور سوم خطبه منا نیز امام(ع) به «فلسفه حکومت اسلامی و انتقاد از انحرافات» می‌پردازند. ایشان در این بخش معیارهای حکومت اسلامی را بیان می‌کنند و عناصر کلیدی حکومت را کسانی که معرفت حقیقی دارند می‌دانند و امانت‌داری آن‌ها و تشخیص حلال و حرام را معیار اصلی تصمیم‌گیری علما بیان می‌کنند و تأکید دارند علما باید براساس این معیار تصمیم بگیرند و فریاد بزنند.
ایشان در این بخش از خطبه تحلیل انتقادی از علما دارند و بیان می‌کنند که تمکین از ظالمان اتفاق می‌افتد. «امور دین به نااهل واگذار کرده‌اید و امور را در دست خود نگرفتید. به شبهات عمل می‌کنید و تصمیم‌گیری شما براساس شک و شبهه و تردید است و حکمرانی و اقدامات شما مبتنی بر پیروی از شهوات است.» و این بیانات انتقادات حضرت از وضعیت موجود آن زمان است.
در محور چهارم هم امام حسين(ع) «تحلیل روانشناختی از علما» ارائه می‌دهند و دلایل کوتاهی کردن علما را این‌گونه بیان می‌کنند: «اگر نمی‌خواهید در برابر ظالم سینه سپر کنید به این دلیل است که از مرگ می‌ترسید. دومین دلیل برای رضایت از وضعیت موجود آن است که شما دلبسته به دنیا شده‌اید و فراموشی نسبت به دنیای فانی دارید درحالی که این دنیا فقط سرا و گذرگاهی است تصور می‌کنید برای همیشه در اینجا هستید و باقی خواهید ماند.»
ایکنا - آیا حضرت به پیامدهای بی‌مسئولیتی علما و خواص نیز در این خطبه اشاره‌ای دارند؟
بله در ادامه بیان همین محورها، امام حسین(ع) به بیان نتایج این بی‌مسئولیتی علما نیز اشاره دارند و می‌فرمایند: در مقابل زیاده‌خواهی ظالمان کوتاهی نکنند و فریاد نزنند، ستم بر ضعفا حاکم خواهد شد و بردگی اجتماعی شکل خواهد گرفت و توده مردم دچار بردگی خواهند شد و نظام طبقاتی شکل خواهد گرفت و امکانات و بیت‌المال فقط در دست بخش خاصی از جامعه قرار می‌گیرد.
خطبه منا آغاز قیام امام حسین(ع) محسوب می‌شود، بنابراین ایشان اهداف این قیام را این‌گونه بیان می‌کنند: «با این روشنگری و بیان شفافانه نه رقابتی برای به قدرت رسیدن در دنیا دارم و نه طمعی برای رسیدن به اموال دنیوی دارم. اهدافی که از قیام و روشنگری دارم آن است که بتوانم سنت نبوی را زنده کنم و به اصلاح امور اسلامی بپردازم.»
روشنگری و اقدام علیه ایمنی ستمدیدگان و احیای فرایض الهی از مهم‌ترین اهداف خطبه منا بهعنوان اولین قدم امام حسین(ع) در قیام است.
ایکنا _ برخی از ویژگی‌های جامعه مطلوب از دیدگاه امام حسین(ع) در خطبه منا چیست؟
یک جامعه مطلوب از دیدگاه امام حسین(ع) در خطبه منا آن است که در برابر رسیدن به اهداف الهی صبور باشد و برای رسیدن به یک جامعه مطلوب استقامت و صبر داشته باشند. مردم تحمل هزینه‌ها برای رسیدن به جامعه به دور از ستم را داشته باشند و مرجعیت دینی در جامعه شکل بگیرد، ملاک و مبنا در آن جامعه احکام دینی قرار بگیرد. حضرت در پایان خطبه این‌گونه می‌فرمایند: «حمایت از رهبران صالح داشته باشید و در برابر ظالم و ظلم ایستادگی داشته باشند.»
انتهای پیام
