شعر آئینی سابقه‌ای به قدمت تاریخ کربلا دارد
یک شاعر آئینی در همدان در نشست «آئینی سرایی در همدان؛ ظرفیت‌ها و چالش‌ها»، با اشاره به اینکه شعر حسینی سابقه‌ای به قدمت تاریخ کربلا دارد، گفت: در صحنه عاشورا هم شاعرانی وجود دارند، همچون حضرت رباب و حضرت سکینه که سبقه شعر حسینی را هم دارند، شعر آیینی ابزاری است که انسان را به سمت رستگاری و معرفت سوق می‌دهد، چرا که خود به یک منبع غنی و عظیم از معرفت اهل بیت است.
به گزارش ایکنا از همدان، نشستی با عنوان «آئینی‌سرایی در همدان؛ ظرفیت‌ها و چالش‌ها» با حضور دو شاعر همدانی در دفتر خبرگزاری ایکنا همدان برگزار شد، در این نشست بررسی وضعیت فعلی شعر آئینی، دغدغه‌ها و همچنین آینده این شعر در همدان انجام گرفت. خبرگزاری ایکنا در این نشست با نگاهی انتقادی و دلسوزانه به دنبال بررسی خلأها، مشکلات و ظرفیت‌های این حوزه برآمده است. مسعود طاهری عضد و محمود گیو دو تن از شاعران به‌نام شعر آئینی در همدان هستند که در نشست ما حضور داشتند. مشروح این نشست را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا - لطفا به معرفی خود و چگونگی ورود به عرصه شعر بپردازید.
محمود گیو: نزدیک به ۲۵ سال است که در مدح اهل بیت علیهم‌السلام شعر می‌نویسم و این اتفاق از آنجایی برایم شروع شد که وقتی برای هیئت‌های مذهبی در ایام محرم می‌خواستم شعر بخوانم و مداحی کنم با کمبود اشعار این حوزه مواجه شدم، آن زمان هم فضای مجازی نیز در اختیار نداشتیم، از یک شعر مانند شعر نخل میثم بیشتر از چند بار نمی‌تواستم استفاده کنم و شعرِ معیاری نبود و یا اگر هم بود به دست مداحان نمی‌رسید. از همان زمان تلاش کردم که خودم شعر بگویم و آن را در هیئت‌ها بخوانم و این را نظر و لطف امام حسین(ع) می‌دانم.
در زمینه نوشتن و شعر گفتن نیز از محضر اساتید بسیاری استفاده کردم که از جمله آنها مرحوم حاج آقا محجوب بود که علمای بسیاری از اشعارش استفاده می‌کردند. ما از ایشان برای برگزاری روضه‌ها دعوت می‌کردیم و حالات معنوی اشعار ایشان بسیار در جذب بنده به شعر موثر بود.
طاهری عضد: متولد 1365 در همدان هستم و از دهه 80 از طریق کانون های فرهنگی و هنری وارد حوزه شعر شدم.
ایکنا - لطفا در ابتدا تعریفی از شعر آئینی داشته باشید.
طاهری عضد: لازم می‌دانم برای تعریف شعر آئینی درباره تاریخچه پیدایش این شعر توضیحاتی ارائه کنم. شعر آئینی شعر دینی و شعر خداباور نام دارد. در تاریخ معاصر به ویژه از زمان مشروطه تاکنون ما شاهد نوع دیگری از ادبیات در بین فارسی‌زبانان بودیم که پیش از آن سابقه نداشت و آن جریانی بود که با عنوان روشنفکری شناخته شده بود. در این جریان افراد با نگاه‌های مختلفی که برگرفته از غرب بود در آثارشان هتک حرمت به مقدسات نیز دیده می‌شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ادبیات انقلاب اسلامی شکل گرفت که با شور و هیجانات انقلاب همراه بود و پس از آن نیز ادبیات دفاع مقدس در دوران جنگ تحمیلی شکل گرفت. در نیمه دهه هفتاد نیز مجددا همان جریانی که نام خود را روشنفکری گذاشته بود شروع به فعالیت کرد. در همین دوره‌ها بود که چیزی با عنوان شعر آئینی به وجود آمد و در مقابل جریان و شعری شکل گرفت که به مقدسات مذهبی توهین می‌کرد.
ایکنا - درباره شعر آئینی و نحوه پیدایش آن بگویید.
محمود گیو: شعر آئینی همان شعر حسینی است. پیش از شعر حسینی، ادبیات اسلامی بوده و از زمان ظهور اسلام وجود داشته است. در جریان عاشورا سخنان حضرت رباب و حضرت زینب(س) را می‌بینیم که بسیار زیبا با ریتم شعری بیان می‌کنند که یک نمونه آن «امیری حسین و نعم الامیر» است.
یا در حوزه نثر امام علی(ع) در نهج‌البلاغه بسیار زیبا و با نثر خاصی بیانات خود را ارائه کرده‌اند و یا از پیامبر نهج‌الفصاحه و از امام سجاد(ع) صحیفه سجادیه وجود دارد که در همه این‌ها غنی‌ترین ادبیات به کار رفته است. در بیانات امام علی(ع) خطبه‌ای داریم که بی‌نقطه است و یا خطبه‌ای از ایشان داریم که بدون حرف الف است. بنابراین ادبیاتی که از صدر اسلام از امامان معصوم به جای مانده بسیار غنی و پربار است.
حال به تعریفی از شعر آئینی بپردازیم؛ شعر آئینی تلفیقی از هنر و ادبیات دینی است. هنر وقتی دین را تعریف می‌کند موزون می‌شود و به شکل ادبیات آئینی درمی‌آید.
ادبیات آئینی هم به چندین شاخه تقسیم می‌شود که یکی از آنها «شعر هیئت» یا «شعر حسینی» است، ساختار شعر هیئت ابزاری است که با زبان‌ها و گویش‌های مختلف برای اباعبدالله(ع) شعر گفته می‌شود. به عنوان نمونه در بین ترک‌ها اشعار بسیار نابی وجود دارد که از طریق شعر به زبان خود محبت سیدالشهدا(ع) را در بین انسان‌ها تزریق می‌کنند.
در خود صحنه عاشورا هم شاعرانی وجود دارند، همچون حضرت رباب و حضرت سکینه که سبقه شعر حسینی را هم دارند. بنابراین شعر حسینی سبقه‌ای به قدمت تاریخ کربلا دارد، پس از آن نیز بسیار برای شعرای حسینی ارزش قائل می‌شدند و حتی رهبر معظم انقلاب در این باب می‌فرمایند اثری که یک بیت شعر بر مردم دارد یک روحانی در یک ساعت منبر نمی‌تواند داشته باشد. چراکه سیدالشهدا(ع) عرفان محض است و این عرفان از طریق همین شعر به مخاطب القا می‌شود.
در دعای ناحیه مقدسه می‌بینیم که امام زمان(عج) با اوزان خاصی و بدون اینکه تکراری باشد الفاظی به کار برده که موزون است. بنابراین ادبیات برگرفته از سرچشمه اصلی، همان اهل بیت عصمت و طهارت است.
شعر آئینی ابزاری است که انسان را به سمت رستگاری و معرفت سوق می‌دهد، چرا که خود به یک منبع غنی و عظیم از معرفت اهل بیت است و البته باید بدانیم هر کسی هم نمی‌تواند که کسوت این شاعری را بر تن کند تا انسان اخلاق و معرفت خود را درست نکند نمی‌تواند مقام و جایگاه شاعر اهل بیت را از آن خود کند.
ایکنا - رویکرد شعر آئینی چیست؟
طاهری عضد: شعر آئینی قبل از دهه هفتاد وجود نداشت و پس از پیدایش، با رویکرد دینی و دفاع از مقدسات کار خود را آغاز کرد، البته ارشاد و راهنمایی‌های مقام معظم رهبری در این حوزه بسیار راهگشا بود و ایشان بر این موضوع تأکید داشتند که با زبان هنر باید با جوانان سخن گفت. از طرفی هم شعر آئینی چیزی فراتر از مدح و منقبت اهل بیت (ع) و پیامبر (ص) است و در حقیقت یک شعر توحیدی است. حال می‌تواند توحید از منظر یک مسیحی باشد و یا یک آیین دیگر.
به مرور، آن جریان روشنفکری به دلیل آنکه در بین مردم خواهانی نداشت به حاشیه رفت و تقریبا هم از بین رفته است و اگر چیزی از آنها باقی مانده باشد به حدی ادبیات آن ضعیف است که اصلا دیده نمی‌شود. اکنون نیز پس از گذشت سال‌ها، ادبیات آئینی کم کم وارد هیئت شده و جنبه شعر هیئتی را به خود گرفت که به مدح و منقبت اهل بیت (ع) می‌پردازد و درحال حاضر نیز مخاطبان بسیاری دارد.
از شاعران انقلاب اسلامی و بنیانگذاران شعر آئینی می‌توان به سلمان هراتی، قیصر امین‌پور و حسن حسینی اشاره کرد که منطبق بر اندیشه‌های ایرانی بودند و با استفاده از هنر، مفاهیم دینی را به مخاطب القا می‌کردند.
ایکنا - علت مجذوب شدن و گرایش مردم به شعر آئینی را چه می‌دانید؟
طاهری عضد: مهم‌ترین تریبونی که شاعران آئینی دارند هیئت و جلسات مربوط به اهل بیت (ع) است و این جریان در کشور ما بسیار گسترده است چراکه مردم ما به امامان معصوم بسیار علاقمند هستند.
در شرایط فعلی نیز تمام شاعران آئینی که پیش از این در حوزه خاص مذهبی و هیئتی کار می‌کردند و اکثر آثار آنها در زمینه مدح و منقبت اهل بیت (ع) بود در این جنگ دوازده روزه شعر گفتند و این نشانگر آن است که شعر آئینی همچنان در مقابل دشمنان قرار دارد، همین رویکرد دشمن‌ستیز شعر آئینی، مطابق با میل و سلیقه مردم ایران است موجب استقبال مردم شده است.
محمود گیو: یکی از نکات مهم در حوزه شعر آئینی آن است که شاعر به واسطه همان اخلاق و معرفتی که کسب می‌کند وصل به منشأ معرفت می‌شود. از این رو می‌بینیم حتی برخی از این شعرا در این حوزه اصلا سواد شعر آئینی نداشتند اما می‌توانستند شعر بگویند، مانند شاطر عباس نه تنها ادبیات ندیده بود و دانشگاه نرفته بود بلکه کتاب هم ندیده بود و اشعار این افراد ماندگار شده است، یا به عنوان نمونه پدر آیت‌الله بهجت، شخصیتی با تحصیلات بالایی نبوده و یا کتابی ندارد اما اشعار او مانند شعر «امشبی را شه دین در حرمش مهمان است...» برای همیشه ماندگار است. چرا که سیگنالی که او دریافت کرده از منبع سیدالشهدا(ع) یک مبنع معرفتی بسیار عالی بوده است.
غنی بودن مکان و مبدأ شعر است که خود منبع فیض است، به عبارتی می‌توانم بگویم به شعر آئینی و اشعار اهل بیت، الهام خاصی صورت می‌گیرد و دلیل ماندگاری و بر دل نشستن آن همین الهام گیری است.
ایکنا - خلاءها و نقاط قوتی که برای پیشرفت شعر آئینی وجود دارد، چیست؟
طاهری عضد: اهل بیت علیهم‌السلام غالبا در روایات و احادیث خود در هر زمینه‌ای دعوت به اعتدال و میانه‌روی دارند. صنعت اغراق جزء عناصر لاینفک در ادبیات ما است. برای تهییج مخاطب گاهی شاعر عبارت‌هایی را به کار می‌برد که دور از منطق است و هر چقدر هم این جریان بیشتر باشد توسط مخاطب بیشتر جذب می‌شود و موجب می‌شود که شاعر در این اقدام پیشروی هم داشته باشد.
یکی از آسیب‌هایی که در اشعار آئینی است، اینکه گاهی شاعر پا را فراتر می‌گذارد و از طرفی ممکن است افرادی باشند که اتفاقا از طریق این اغراق کردن گمراه هم شوند.
شعر یک مطلب رسمی و پیاده شده بر روی کاغذ است، بنابراین شاعر باید حواسش باشد که مقام خدایی به اهل بیت(ع) ندهد و این جریان را ما در اشعار برخی شعرا گاهی می‌بینیم. از همه مهم‌تر ممکن است این شعر توسط یک مداح خاص و یا یک روحانی خاص قرائت شود که مردم علاقه خاصی به او داشته باشند و این بیان شاعر ناخودآگاه تبدیل به یک مد می‌شود.
در طول تاریخ ظلم و ستم‌های بسیاری در دوران‌های مختلف و در جنگ‌های جهانی مختلفی رخ داده است اما ما برای هیچ یک از آنها اشعاری گسترده‌ای نسروده‌ایم. بلکه برای اهل بیت(ع) و به ویژه امام حسین(ع) روضه می‌خوانیم و بخشی از ادبیات ما به اشعار روضه برمی‌گردد. قبل از اینکه به حق‌طلبی، محق بودن و جایگاه درست در تاریخ نرسیم روضه معنی نخواهد داشت.
به عبارتی اگر برای امام حسین(ع) اشک می‌ریزیم صرفا به علت عاطفه انسانی نیست چراکه اگر این عاطفه انسانی باشد باید برای سایر کشتگان مظلوم هم روضه بگوییم و اشک بریزیم، بنابراین ما به علت این حق‌کشی که صورت گرفته و به علت پایمال شدن حقوق مظلومان هست که روضه می‌گیریم. اگر در این زمینه سکوت کنیم حق‌کشی کرده‌ایم و حق هم در حقیقت همان خداست.
در اشعار آئینی یک شعر نباید صرفا روضه باشد بلکه ابتدا مسائل عرفانی و کمال‌گرایی را باید برای مخاطب معرفی کند و سپس اشاراتی به روضه و بیان مظلومیت امام(ع) داشته باشد.
در مجموع همچنان بر این باور هستم که کلمه شعر آئینی برای اشعار مربوط به اهل بیت(ع) مناسب نیست و شعر روضه یا شعر هیئت بهتر است. شعر آئینی فضای گسترده‌تری دارد و اغلب به توحید آن هم در همه ادیان می‌پردازد اما اشعار مربوط به اهل بیت اشعاری هستند که صرفا مربوط به شیعیان و اهل بیت (ع) است. اگر از شعر به دنبال احیای قدرت اسلام، احیای قرآن کریم هستیم، شعر آئینی در این حوزه فعالیت می‌کند.
ناگفته نماند اوضاع شعر آئینی نسبت به سال‌های گذشته بسیار بهتر شده و سواد ادبی در این حوزه بسیار بهتر شده و ایرادات صنعت ادبی همچون اوزان و قافیه در آنها کمتر دیده می‌شود.
ایکنا - لطفا به آسیب‌هایی که متوجه شعر آئینی هست بپردازید.
محمود گیو: یک شعر هیئتی نباید به گونه‌ای باشد که به مقدسات مذاهب دیگر توهین کند، که در این صورت تفرقه ایجاد می‌شود و وحدت میان آنها از بین می‌رود. علاوه بر این نباید به هر قیمتی از مخاطب اشک گرفت. به قیمت توهین به مقدسات مذاهب دیگر و یا تمرکز بر یک اتفاق خاص مانند تشنگی اهل بیت امام حسین(ع). اینکه بدون اشاره به مباحث معرفتی فقط از تشنه‌لبی ایشان سخن گفته شود، این خود جفایی به ایشان است و این موضوع نیز یکی از آسیب‌های شعر آئینی است.
از سویی ما نباید در شعر نوشتن خود را به اجتهاد برسانیم. در شعر عاشقانه دست ما باز است اما در شعر آئینی فقط ما می‌توانیم به کتب تاریخی معروف مانند کتاب لهوف و سایر کتب تایید شده استناد کنیم و فقط باید در چهارچوبی که اهل بیت (ع) در روایات و خطبه‌های خود بیان کرده‌اند عمل کنیم و این کار بسیار سخت است.
ایکنا - وضعیت شعر آئینی در همدان چگونه است؟
محمود گیو: در گذشته در حوزه شعر آئینی شعرای بسیار خوبی داشته‌ایم به عنوان نمونه ابوعلی سینا درباره حضرت علی(ع) شعرهای بسیار خوبی دارد. حتی مفتون همدانی از شعرای همدانی قبل از شهریار شعری با عنوان «علی ای همای رحمت» سروده است و پس از سال‌ها شهریار شعر معروف امام علی(ع) را سروده است، بنابراین همدان از گذشته در حوزه شعر آئینی قوی بوده است.
در حال حاضر همدان شعرای بسیار خوبی دارد که در عرصه کشوری موفق هستند اما خودتحریمی دارند؛ همچنین متاسفانه برخی از اساتید شعری امروز نمی‌خواهند نوجوانان و جوانان رشد پیدا کنند و اگر اصلاح نشود بسیار آسیب‌زا خواهد بود.
کانون شعر همدان زیر نظر اداره ارشاد کار می‌کند و آنطور که باید شعر آئینی در این کانون جای خود را باز نکرده است؛ تنها حمایتی که از شعر آئینی می‌شود اداره کل کتابخانه‌ها و کانون شعر و ادب آستان قدس رضوی است که بنده متولی آن هستم.
حوزه هنری هم قبلا عملکرد خوبی داشت و تمام حقوق حقیقی و مالی برای حوزه هنری است و حتی انتخاب شعرایی که می‌خواهند در محضر آقا شعری بخوانند توسط حوزه هنری اتفاق می‌افتد اما متأسفانه انتصابی هستند و معمولا سلیقه‌ای عمل می‌کنند.
طاهری عضد: متأسفانه در حوزه هنری شایسته‌سالاری جای خود را با انتصاب سلیقه‌ای عوض کرده و ما می‌بینیم افرادی که در حوزه هنری هستند به راحتی کنار گذاشته می‌شوند.
گفت‌وگو از عاطفه ابرار
انتهای پیام
