نگاهی به خلأهای تربیت اسلامی در نظام آموزشی ایران

فرامرز محمدی پویا، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، به‌مناسبت هشتم اسفندماه که در تقویم به روز امور تربیتی و تربیت اسلامی نامگذاری شده است، با اشاره به اینکه تربیت به مفهوم فراهم کردن شرایط برای آدمی است که بتواند به ارزش‌های انسانی دست پیدا کند، اظهار کرد: به‌صورت ویژه در تربیت اسلامی باید شرایطی فراهم شود که متربی بتواند به مراتبی از حیات طیبه دست پیدا کند.

وی ادامه داد: فراهم‌آوری این شرایط و دست یافتن به ارزش‌های انسانی و مراتبی از حیات طیبه می‌تواند در سیستم آموزشی همچون مدرسه و دانشگاه محقق شود که به مفهوم تربیت رسمی از آن یاد می‌شود و یا اینکه تربیت می‌تواند به‌صورت غیررسمی و در خانواده انجام بگیرد؛ اما در مجموع تربیت زمانی به معنای حقیقی خود پیاده خواهد شد که نهادهای مرتبط در معنای رسمی و غیررسمی با هم همکاری و هم‌افزایی داشته باشند. در این حالت است که می‌توان به مراتبی از حیات طیبه دست یافت.

محمدی پویا درباره فاکتورهای تربیت اسلامی گفت: در تربیت اسلامی تربیت در همه ابعاد وجودی انسان انجام می‌گیرد و نهادینه شده و رشد پیدا می‌کند. این ابعاد در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش شامل شش ساحت تربیتی از جمله بعد اخلاقی، اعتقادی، عبادی، بعد سیاسی و  اجتماعی، بعد اقتصادی و حرفه‌ای، بعد زیبایی شناختی و هنری، بعد زیستی و بدنی و بعد ششم علمی و فناوری بوده که به آن پرداخته شده است.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: گرچه در همه کشورها تقریباً به اکثر این ابعاد در تربیت انسان چه به‌صورت رسمی و چه به‌صورت غیررسمی پرداخته می‌شود و زمینه‌های رشد و تعالی فرد را فراهم می‌کند اما در تربیت اسلامی باید به همه این شش بعد توجه شود تا دست‌یابی به حیات طیبه در آن رخ دهد.

وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه در سایر سیستم‌های آموزشی غیر اسلامی به بعد بدنی و جسمی اهمیت می‌دهند اما در سیستم اسلامی در آیات و روایات به این موضوع تأکید دارد که بدن و جسم در عین حال که باید سالم باشد باید از این جسم در راه رضای پروردگار استفاده کنیم.  یا در بعد اقتصادی، در تربیت اسلامی که به‌عنوان کامل‌ترین دین خداوند مطرح است، به کسب درآمد به هر قیمتی تأکید ندارد. گرچه در این شیوه تربیت، کسب درآمد و اشتعال مورد تأکید است اما در کنار این موضوعات کسب درآمد به قیمت حق خوری و ضایع کردن حقوق دیگران نیست بلکه مبتنی بر درآمد حلال است.

محمدی پویا گفت: در تربیت اسلامی در حوزه علمی نیز کسب علوم به مفهوم انحصار علوم نیست. در دین اسلام روایت داریم زکات علم آموختن آن به دیگران است. اما در تربیت‌های غیراسلامی، علوم مختلف کسب می‌شود اما این علوم را در انحصار خود قرار می‌دهند. از دیدگاه اسلام صرفاً کسب علم مهم نیست بلکه باید علم را به دیگران آموخت‌.

وی ادامه داد: البته در حوزه‌های امنیتی عقل حکم می‌کند که نباید علوم را در اختیار دیگران گذاشت اما در سایر علوم قاعده براساس کسب علم و آموزش آن به دیگران است. امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند «هر کس کلمه‌ای به من بیاموزد مرا بنده خود قرار داده است». این نشان از ارزش و منزلت کسی است که علوم خود را نشر می‌دهد و یا امام خمینی(ره) می‌فرماید معلمی شغل انبیاست. از دیدگاه ایشان تربیت به حدی ارزش و منزلت دارد که آن را تا جایگاه انبیا بالا برده است.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در بخش دیگری از سخنانش به خلأهای سیستم‌های آموزشی در تربیت انسان پرداخت و گفت: متأسفانه تا حدودی در سیستم آموزشی تک بعدی شده‌ایم و به سمت حفظیات رفته‌ایم و صرفاً در ابعاد شش‌گانه به سمت بعد علمی و فناوری آن هم تا حدودی پیش رفته‌ایم و از ابعاد دیگر غافل شده‌ایم در حالی که ذات تربیت به مفهوم پرداختن به همه جنبه‌های تربیت اسلامی است.

وی ادامه داد: سیستم‌های آموزشی دو وظیفه کلی آموزش و تربیت انسان را بر عهده دارند. در حوزه آموزش هر معلمی در هر رشته خاصی به آموزش علوم می‌پردازد اما در حوزه تربیتی معلم و اساتید دانشگاه اخلاقیات، نظم، مسئولیت‌پذیری، قانون‌مداری، وفای به عهد و... را آموزش می‌دهند.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان تصریح کرد: در سیستم‌های آموزشی کشور ما به بخش‌های علمی و بعد اخلاقی و عبادی تا حدودی پرداخته شده اما متأسفانه سایر ابعاد تربیتی مغفول مانده است بنابراین تأکید ما بر همه‌جانبه بودن در یک تربیت اسلامی و پرورش آن است.

محمدی پویا در پایان به راهکارهای لازم برای محقق شدن تربیت اسلامی در کشور اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین راهکارها در این حوزه همکاری و هم‌افزایی نهادهای رسمی و غیررسمی با یکدیگر است. علاوه بر این سیستم‌های آموزشی در انتخاب معلمین و اساتید باید نهایت دقت را به کار بگیرند و معلمینی را انتخاب کنند که نگاه تربیتی به متربیان خود دارد که علاوه بر آموزش‌های علمی به بعد تربیتی نیز بپردازند. برگزاری دوره‌های ضمن خدمت برای معلمین و اساتید نیز از مهم‌ترین وظایف سیستم‌های آموزشی برای محقق کردن تربیت اسلامی است.