3 خصوصیت فرد ظالم در کلام امام سجاد(ع)

محمدرضا فریدونی، عضو کانون دعاپژوهی صادقین و مدرس گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان در تفسیر دعای هشتم صحیفه سجادیه اظهار کرد: در فراز اول این دعا «اللَّهُمَّ إِنيِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَيَجَانِ الْحِرْصِ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ، وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ، وَ قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ، وَ شَكَاسَةِ الْخُلْقِ» عبارت «شَكَاسَةِ الْخُلْقِ» استفاده شده است؛ «شَكَاسَة» به معنای سختی و بدی، «خُلُق» به معنای سرشت و خوی انسان، مجموع عبارت به معنای تندخویی است. یکی از رذایل اخلاقی که مانع رسیدن به قرب الهی است تندخویی است.

پیامبر(ص) می‌فرماید: اگر بنا باشد تندخویی مجسم شود (همان‌طور که هر عملی تجسمی دارد و تجسم عمل یکی از مبانی حتمی وحیانی است) هیچ رذیله‌ای به بدصورتی و بدترکیبی بدخلقی نمی‌رسد، معمولاً کسانی که تندخو هستند، بد زبان و فحاش هم هستند. در روایات آمده است خداوند بهشت را بر فحش‌‎گوی بد زبان و کم‌حیا حرام کرده است که ترسی از گفتن و نسبت دادن به مردم ابایی نداشته باشد.

بیشتر بخوانید:

• ۱۳ وظیفه مؤمن در کلام امام سجاد(ع
• ایمان به ملائکه مرتبه‌ای از ایمان به خداوند است
• انسان در مقام دعا نباید خود را از خداوند طلبکار بداند

در فراز سوم این دعا امام سجاد(ع) می‌فرماید: «وَ سُوءِ الْوِلَایةِ لِمَنْ تَحْتَ أَیدِینَا» خدایا پناه می‌برم به تو از بدسپرستی کردن به کسی که تحت ولایت و حکومت ماست. کسانی که تحت ولایت و یا سیطره ما هستند دو دسته‌اند؛ یک دسته کسانی که به‌صورت ظاهری بر آنها سلطه (ریاست داریم) همچون پدر و مادر که بر فرزندان ولایت و سلطه دارند یا معلم، یا مسئول قسمتی یا کارفرما و... اینها رابطه رئیس و مرئوسی دارند.

دسته دوم کسانی که نسبت به ما نیازمند هستند، اما ما نسبت به آنها بدرفتار هستیم، در این رابطه رئیس و مرئوسی مطرح نیست بلکه نیازمندی مطرح است، به‌طور نمونه پدر و مادر به محبت فرزند نیازمندند، یا کسی که به علم ما یا کمکی از ما نیازمند است و اگر ما از او دریغ کنیم این نیز بدسپرستی کردن است که امام سجاد(ع) از این اخلاق بد به خدا پناه می‌برد.

در این دعا یکی از رذایل اخلاقی که از آن به خداوند متعال پناه می‌بریم ظلم است، رذیله‌ای که اگر در نفس انسان بنشیند تنها با توبه از بین می‌‎رود. در فراز چهارم این دعا امام سجاد(ع) می‌فرماید: خدایا کمک کن تا ظالمی را کمک نکنیم و بازوی کمک حال او نباشیم.

وقتی اسم ظالم می‌آید ذهن ما منحرف می‌شود به سمت کسی که به‌عنوان پادشاه یا صاحب تخت ظلم می‌کند، اما معنای ظلم عمومیت دارد و طبق روایات شامل افرادی می‌شود که سه خصوصیت در آنها وجود دارد.

خصوصیت اول انسان ظالم این است که به زیردست خود به زور و با غلبه حکومت و رفتار می‌کند، تحکم می‌کند، به این نکته توجه کنیم که صرف فرمان دادن غلط نیست، اما فرمان‌دهی اگر از روی سلطه‌جویی و به‌منظور اشباع نفس خود به دیگران باشد ظلم است نه اینکه برای انجام کاری فرمان دهد که برای رضای خداست.

دومین نشانه فرد ظالم این است که نسبت به فردی که بالادست اوست نافرمانی می‌کند. نشانه سوم این است که همیشه اهل ظلم را کمک و یاری می‌کند و از ضعیفان حمایت نمی‌کند. بنابراین، ظالم فقط پادشاهان، رؤسا و... نیستند بلکه شامل کسانی می‌شود که این سه صفت در آنها باشد.

در بدی ظلم کردن همین کافی است که پیامبر(ص) می‌فرماید: «کسی که قدمی با انسان ظالم بردارد و او را در ظلمش یاری کند او نیز ظالم و ستمگر است»، نشست و برخاست و یاری کردن ظالم به تعبیر حضرت رسول(ص) آن فرد را از اسلام خارج می‌کند.