رفع سختی‌ها و خروج از مشکلات از دیدگاه امام سجاد(ع)
عضو هسته علمی مؤسسه کلامی احیا همدان با شرحی بر دعای هفتم صحیفه سجادیه گفت: این دعا درسی است برای اهل ایمان که در شدائد، سختی‌ها و مشکلات زندگی فقط متوجه خدا شده و بدانند که تنها اوست که نجات‌بخش انسان است.
حجت‌الاسلام رسول علیزمانی، عضو هسته علمی مؤسسه کلامی احیا همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با مروری بر دعای هفتم صحیفه سجادیه اظهار کرد: این دعا همان‌گونه که در عنوان آن ذکر شده است دعای پیشامدهای سخت و اندوهناک است. عناوین دعاهای صحیفه، از کسی است که به حال امام(ع) آگاه بوده و با توجه به حال ایشان، این عناوین را ذکر کرده است. از این‌رو، محتمل است کسی که عناوین صحیفه را ذکر کرده است، امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) و یا زید بن علی فرزند دیگر امام سجاد(ع) باشد.
این دعا، گویای حال روحی بنده مؤمن و مخلص خداست که در شرایط سخت و بغرنج، با باور توحیدی خالص و از اعماق وجود، به یگانه پناه عالم پناهنده شده و درسی برای اهل ایمان است. با توجه به این اوصاف ذکر شده در دعا که در شدائد، سختی‌ها و مشکلات زندگی فقط متوجه خدا شده و بدانند که تنها اوست که نجات‌بخش و شایسته استمداد و استعانت است.
در یک نگاه، مضمون این دعا را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. بخش اول در توصیف خداوند است به اوصافی که بیانگر این آموزه‌اند که یگانه تکیه‌گاه انسان فقط اوست. در بخش دوم با توجه به اوصاف ذکر شده تنها خداست که پناه انسان در رفع مشکلات، سختی‌ها و رسیدن به گشایش‌هاست و در بخش پایانی، حضرت با توجه به اقرار به باورهای خود در فرازهای پیشین، عرض حاجت می‌کند.
گاهی در روال و روند زندگی، مشکلات و گره‌های رنج‌آوری پیش می‌آید که انسان در حل‌وفصل آن ملول و ناتوان و در نهایت زمین‌گیر و ناامید می‌شود؛ در این دعا می‌آموزیم برای باز شدن این گره‌ها، رفع سختی‌ها و خروج از تنگناها، انسان بی‌یار و یاور نبوده و باید دست به دامان خدا شده و از عمق جان او را بخواند، چراکه به دست او گره‌های رنج‌آور باز و سختی‌ها برطرف می‌شود و انسان به ساحل گشایش راه یابد «یا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَکارِهِ، وَ یا مَنْ یفْثَأُ بِهِ حَدُّ الشَّدَائِدِ، وَ یا مَنْ یلْتَمَسُ مِنْهُ الْمَخْرَجُ إِلَی رَوْحِ الْفَرَجِ؛ ای آن که گره‌های امور رنج‌آور، به‌وسیله او گشوده می‌شود و ای آن که تندی و تیزی سختی‌ها، به عنایت او فرو می‌نشیند و ای آن که بیرون آمدن از تنگی و فشار و قرار گرفتن در راحتی گشایش و رهایی از غم و اندوه، از او خواسته می‌شود.»
بیشتر بخوانید:
- ۱۳ وظیفه مؤمن در کلام امام سجاد(ع)
- ایمان به ملائکه مرتبه‌ای از ایمان به خداوند است
- انسان در مقام دعا نباید خود را از خداوند طلبکار بداند
- رضای خداوند؛ آنچه که موجب پایداری پیامبر(ص) در بلاها شد
در ادامه دعا، به مبانی این گره‌گشایی، رفع سختی‌ها و خروج از مشکلات به دست خداوند متعال اشاره شده است. معمولاً گرفتاری‌های زندگی به جهت سختی در حل آنها و یا فراهم نبودن امکانات لازم است. اما باید بر این باور بود که خدا قادر مطلق است. تمام سختی‌ها در پیشگاه او خوار و ذلیل‌اند و تمام اسباب زندگی و حیات به لطف او فراهم می‌شود؛ بنابراین نباید ناامید بود، چراکه فرمان و حکم الهی با قدرت اوست که در عالم گیتی جاری و همه امور از اراده او می‌گذرد. پس با این باور، در گرفتاری‌ها و مشکلات جانکاه صدایش کنیم «ذَلَّتْ لِقُدْرَتِک الصِّعَابُ، وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِک الْأَسْبَابُ، وَ جَرَی بِقُدرَتِک الْقَضَاءُ، وَ مَضَتْ عَلَی إِرَادَتِک الْأَشْیاءُ؛ دشواری‌ها در برابر قدرتت آسان شود و وسایل زندگی و اسباب حیات، به لطفت فراهم آید و فرمان و حکم به نیرویت جریان یابد؛ و همه چیز براساس و اراده‌ات می‌گذرد.»
همه آنچه گفته شده به مشیت و اراده او محقق شوند نه به فرمان و نهی کلامی «فَهِی بِمَشِیتِک دُونَ قَوْلِک مُؤْتَمِرَةٌ، وَ بِإِرَادَتِک دُونَ نَهْیک مُنْزَجِرَةٌ؛ پس همه موجودات به خواست تو، بی‌آنکه فرمان کلامی دهی، فرمان برند؛ و به اراده‌ات، بی‌آنکه با گفتار نهی کنی، از کار باز ایستند.»
با توجه به اوصاف ذکر شده، این نتیجه حاصل می‌شود که تنها خداست که شایسته خواندن در دشواری‌های مهم است، تنها اوست که پناه در گرفتاری‌هاست و هیچ مانع و چاره‌ای از آنها نیست مگر به دست او، به همین روی، تنها او را باید خواند «أَنْتَ الْمَدْعُوُّ لِلْمُهِمَّاتِ، وَ أَنْتَ الْمَفْزَعُ فِی الْمُلِمَّاتِ، لَا ینْدَفِعُ مِنْهَا إِلَّا مَا دَفَعْتَ، وَ لَا ینْکشِفُ مِنْهَا إِلَّا مَا کشَفْتَ؛ تنها تو را در دشواری‌ها می‌خوانند و در بلاهای سخت و دشوار، تنها تو پناهگاهی. بلاهای سخت و دشوار از انسان دور نمی‌شود، مگر آنچه را که تو دور کنی؛ و از گره‌های رنج‌آور، چیزی گشوده نمی‌شود، مگر آنچه را تو بگشایی.»
حضرت بعد از اقرار به مطالب فوق، در ادامه با توصیف بلایی که بر ایشان نازل شده و او را به رنج و سختی انداخته؛ دست به دامان خداوند شده و از او می‌خواهد تا این بلا، گرفتاری و سختی برطرف شود، چراکه براساس توحید افعالی تمام امور به دست اوست «وَ قَدْ نَزَلَ بی یا رَبِّ مَا قَدْ تَکأَّدَنِی ثِقْلُهُ، وَ أَلَمَّ بی‌مَا قَدْ بَهَظَنِی حَمْلُهُ؛ پروردگارا؛ بلایی بر من نازل شده که سنگینی‌اش مرا به زحمت و رنج انداخته و سختی و مشکلی به دردم آورده که تحملش مرا در فشار قرار داده؛ وَ بِقُدْرَتِک أَوْرَدْتَهُ عَلَی وَ بِسُلْطَانِک وَجَّهْتَهُ إِلَی؛ و تو آن را به قدرتت بر من وارد کرده‌ای و به اقتدارت به سوی من فرستاده‌ای؛ فَلَا مُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ، وَ لَا صَارِفَ لِمَا وَجَّهْتَ، وَ لَا فَاتِحَ لِمَا أَغْلَقْتَ، وَ لَا مُغْلِقَ لِمَا فَتَحْتَ، وَ لَا مُیسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ، وَ لَا نَاصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ؛ پس چیزی را که تو وارد کرده‌ای، برگرداننده‌ای برای آن نیست؛ و آنچه را تو فرستاده‌ای، دورکننده‌ای برای آن وجود ندارد؛ و چیزی را که تو بسته‌ای، گشاینده‌ای برایش نیست؛ و چیزی را که تو بگشایی، کسی قدرت بستنش را ندارد؛ و آنچه را که تو دشوار کرده‌ای، آسان‌کننده‌ای برایش نیست؛ و کسی را که تو بی‌یار و یاور گذاشته‌ای، یاوری برای او وجود ندارد.»
امام سجاد(ع) پس از اشاره به گرفتاری و مشکل، تنها خدا را برطرف‌کننده آن دانسته و در ادامه پس از ذکر صلوات بر محمد و آل او، درخواست فتح و گشایش، شکستن سلطه غم و اندوه بر ایشان و حسن ظن به خدا در مشکل پیش آمده را دارد. گاهی ممکن است انسان در مشکلات و سختی‌ها، نسبت به خدا گمان بد ببرد در حالی که خداوند جز خوبی برای بنده خود نمی‌خواهد به همین جهت حضرت در ضمن دعا به این مطلب اشاره دارد که نباید در شرایط سخت گمان بد به خدا برد و خدا را متهم کرد.
همچنین شیرینی اجابت دعا، رحمت، گشایش گوارا و نجات فوری را طلب می‌کند «فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْتَحْ لِی یا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِک، وَ اکسِرْ عَنِّی سُلْطَانَ الْهَمِّ بِحَوْلِک، وَ أَنِلْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا شَکوْتُ، وَ أَذِقْنِی حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِیمَا سَأَلْتُ، وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِیئاً، وَ اجْعَلْ لِی مِنْ عِنْدِک مَخْرَجاً وَحِیاً؛ پس بر محمد و آلش درود فرست، ای پروردگارم، و به فضل و احسانت، درِ گشایش و فرج را به روی من باز کن و به چاره سازیت، تسلط غم و اندوه را از من بشکن و مرا در موردی که از آن شکایت دارم، به تأمل و تدبر نیک برسان؛ و در آنچه از تو درخواست می‌کنم، شیرینی اجابت را بچشان؛ و از جانب خودت، رحمت و گشایشی گوارا به من ببخش؛ و برای من از نزد خود، راه نجاتی سریع قرار ده.»
گاهی سختی و گرفتاری‌ها، چنان انسان را دچار غم و غصه می‌کند که ممکن است از انجام واجبات و مستحبات باز ماند از همین روی حضرت چنین دعا می‌کند «لَا تَشْغَلْنِی بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِک، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِک؛ و مرا به خاطر غمگینی و حزن و اندوه، از رعایت واجباتت و به کار گرفتن مستحباتت باز مدار.»
امام سجاد(ع) حال روحی خود را به سبب بلایی که بر وی نازل شده چنین توصیف می‌کند «فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بی‌یا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَی هَمّاً؛ پروردگارا به سبب بلایی که بر من نازل شده، درمانده شده‌ام و از تحمل آنچه برای من پیش آمده، دلم از اندوه و غصه پر شده.»
و سپس تنها خدا را قادر بر برطرف کردن، رفع و نجات از آن می‌داند و در عین حال که خود را سزاوار بر آورده شدن این خواسته ندانسته با توجه به جایگاه عبد و رب، درخواست برون رفت از سختی و مشکل پیش آمده را دارد «وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی کشْفِ مَا مُنِیتُ بِهِ، وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِیهِ، فَافْعَلْ بی‌ذَلِک وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْک، یا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِیمِ؛ و تو به برطرف کردن آنچه که به آن گرفتار شده‌ام و دور کردن بلایی که در آن افتاده‌ام، توانایی؛ بنابراین قدرت و توانایی‌ات را درباره من به کار گیر؛ اگرچه از جانب تو سزاوار آن نیستم؛ ای دارای عرش بزرگ.»
انتهای پیام
