تفسیری بر دعای فرج
دعای فرج دارای مضامین ارزشمند دینی است که در برخى از منابع آن را به امام زمان(عج) منسوب دانسته‌اند، اما شأن صدور آن را بيان نكرده‌اند. برخى نيز بدون انتساب به امام عصر(عج)، آن را براى اعمال عبادى مربوط به امام زمان(عج) و يا امامان ديگر توصيه كرده‌اند.
حجت‌الاسلام علیرضا یوسفی راستگو، مدیر مدرسه علمیه سفیران هدایت همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اينکه یکی از وظایف منتظر، دعا برای ظهور مولایمان است، اظهار کرد: یکی از دعاهایی که برای ظهور حضرت وارد شده، دعای فرج «الهی عَظُمَ الْبَلَاء» است. این دعا را که طبق نقل‌ها خود حضرت، به محمد بن احمد بن ابی اللیث تعلیم فرمود دارای مضامین ارزشمند دینی است.
دعای فرج، از چند بخش تشکیل شده است، در بخش اول به زمان غیبت و آزمایش بزرگی که مردم در آن زمان به آن مبتلا شده‌اند اشاره دارد: «الهی عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْکَشَفَ الْغِطَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مُنِعَتِ السَّمَاءُ وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکَی وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّهِ وَ الرَّخَاء؛ خدایا گرفتاری بزرگ شد و پوشیده برملا گشت و پرده کنار رفت و امید بریده گشت و زمین تنگ شد و خیرات آسمان دریغ شد و پشتیبان تویی و شکایت تنها به جانب تو است، در سختی و آسانی تنها بر تو اعتماد است.»
در بخش دوم پس از درود بر پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، به لزوم فرمان‌برداری مؤمنان از آن بزرگواران به سبب جایگاه والایی که دارند می‌‌پردازد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدِ أُولِی الْأَمْرِ الَّذِینَ فَرَضْتَ عَلَیْنَا طَاعَتَهُمْ وَ عَرَّفْتَنَا بِذَلِکَ مَنْزِلَتَهُمْ فَفَرِّجْ عَنَّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عَاجِلًا قَرِیباً کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ؛ خدایا! بر محمد و خاندان محمد درود فرست آن صاحبان فرمانی که اطاعتشان را بر ما فرض نمودی و به این سبب مقامشان را به ما شناساندی، پس به حق ایشان به ما گشایش ده، گشایشی زود و نزدیک همچون چشم بر هم نهادن یا زودتر.»
در بخش پایانی دعا چنین سفارش شده است که از خداوند بخواهیم، به سبب حقوق و منزلتی که معصومان(ع) بر ما دارند امور ما را کفایت کرده و ما را یاری کنند «یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ یَا عَلِیُّ یَا مُحَمَّدُ اکْفِیَانِی فَإِنَّکُمَا کَافِیَایَ وَ انْصُرَانِی فَإِنَّکُمَا نَاصِرَایَ یَا مَوْلَانَا یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْأَمَانَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی السَّاعَهَ السَّاعَهَ السَّاعَهَ الْعَجَلَ الْعَجَلَ الْعَجَلای؛ مولای ما ای صاحب زمان، فریادرس، فریادرس، فریادرس، مرا دریاب، مرا دریاب، مرا دریاب، اکنون، اکنون، اکنون، با شتاب، با شتاب، با شتاب، ای مهربان‌ترین مهربانان به حق محمد و خاندان پاک او.
كهنترين منبع اين دعا، كتاب «كنوز النجاح» مرحوم طبرسى صاحب تفسير مجمع‌البيان (سده ششم) است. اما امروزه اين كتاب در دسترس ما نيست. از اين‌رو، ما آن را به نقل از «جنّة المأوى» مرحوم حاجى‌نورى آورديم. بنابر نقل مرحوم طبرسى، امام زمان(عج) اين دعا را به ابوالحسن محمد بن احمد بن ليث كه از ترس مرگ و اعدام فرارى بود و به مقابر قريش در بغداد پناه برده بود، ياد داد كه موجب نجات وى شد. اين دعا در منابع پسين نيز با تفاوتهايى آمده است.
در برخى از منابع، دعاىی ياد شده را به امام زمان(عج) منسوب دانسته‌اند؛ اما شأن صدور آن را بيان نكرده‌اند. برخى نيز بدون انتساب به امام عصر(عج)، آن را براى اعمال عبادى مربوط به امام زمان(عج) و يا امامان ديگر توصيه كرده‌اند. بنابراين، افزون بر ناتمامى سند، مصدر اصلى و كهن اين دعا در اختيار ما نيست.
مقصود از جمله «بلا بزرگ شده و نهانها آشكار شده و اميدها نااميد شده و پرده، كنار رفته و زمين، تنگ شده و آسمان از باريدن، بخل ورزيده است» چیست؟ باید گفت تعابیر مذکور که همه در یک سیاق قرار دارند کنایه و اشاره به سختی‌ها و دشواری‌هایی است که برای مؤمنان در دنیا وجود دارد. از این‌رو، در تفسیر جمله «وضاقَتِ الأَرضُ، ومُنِعَتِ السَّماءُ» در دانشنامه امام مهدی(عج) می‌خوانیم جمله «وضاقَتِ الأَرضُ، ومُنِعَتِ السَّماءُ»، شايد اشاره به دشوارى و سختى مؤمنان در دنيا دارد كه با غيبت امام عصر(عج) شدت بيشترى گرفته است.
همچنان كه مىتواند ناظر به زمان صدور و وضعيت محمد بن احمد بن ابو ليث باشد كه دچار سختى و دشوارى فراوان بود و از ترس كشته شدن، به مقابر قومش پناه برده بود. بنابراین، «بلاء عظیم» تفسیر خاصی ندارد جز دو احتمال یکی غیبت امام زمان(عج) و دیگری مشکلات مؤمنان، که هر دو احتمال درباره دعای مذکور کاملا به جا و مناسب با محتوا و فضای صدور آن است.
علاوه بر اینکه ما در این دعا با خدا سخن می‌گوییم و او را یاور و مددکار می‌دانیم در رفع گرفتاری‌ها و مشکلاتی که در جملات نخستین دعا به آن‌ها اشاره می‌کنیم و جریان غیبت امام زمان(عج) نیز یکی از مشکلاتی است که با توجه به اهمیت حیاتی و فوق‌العاده آن می‌توان از آن به «بلاء عظیم» تعبیر کرد که مایه ابتلا و امتحان انسان‌ها در دنیا قرار گرفته است.
مخاطب و منظور از «یا محمد و یا علی» چه کسانی هستند؟ آیا خطاب مذکور شاهدی بر رجعت است؟ از شواهد موجود در متن دعای فوق استفاده می شود که منظور از «یا محمد و یا علی» فقط رسول گرامی اسلام(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) است. زیرا در جملات قبل «پیامبر و آل او» ذکر شده و به عنوان «اولی الامر» معرفی شده‌اند و وجوب اطاعت از آنان و جایگاه و منزلت ایشان و درخواست گشایش و فرج از آنان مطرح شده است و در پایان نیز امام زمان(عج) به‌صورت مجزا و مستقل مورد خطاب قرار گرفته و تعجیل در ظهور آن حضرت از خداوند درخواست می‌شود.
علاوه بر اینکه اگر بخواهیم «یا محمد و یا علی» را به سایر ائمه نیز سرایت دهیم برخی از ائمه که دارای نام محمد و علی نیستند مانند امام حسن و امام حسین و امام صادق و امام کاظم و امام حسن عسکری(ع) از قلم می‌افتند. از این رو خطاب «یا محمد یا علی یا علی یا محمد» مختص حضرت رسول(ص) و امام علی(ع) است. توجه به سایر ائمه را در این دعا از جملات قبل که در صلوات بر پیامبر و اهل بیت او ذکر شده است و همه آنان به عنوان «اولی الامر» معرفی شده‌اند باید جستجو کرد و تعبیر «یا محمد و یا علی» شامل آنان نمی‌شود.
نکته آخر اینکه هیچ‌گونه شاهدی در دعای مذکور مبنی بر رجعت وجود ندارد و نمی‌توان از خطاب «یا محمد و یا علی» دلالت دعای فوق را بر مساله رجعت استنباط کرد. منتظران و دلداگان حضرت حجت بن الحسن(عج) بدانند با این دعا در مواقع استجابت دعا مانند بعد نماز در حرم‌ها و سحرها و... مأنوس باشند و در واقع عامل باشیم به فرموده آن حضرت که فرمودند برای فرج من دعا کنید و یا روایت‌هایی که سفارش می‌کنند ما برای فرج دعا کنیم و یکی از ویژگی‌های منتظران ظهور را دعا برای فرج عنوان کرده‌اند.
در کنار دعا برای سلامتی حضرت حجت(عج) «اللهم کن لولیک» حتما دعای فرج بخوانیم «بخوان دعای فرج را دعا اثر دارد/ دعا کبوتر عشق است بال و پردارد/ بخوان دعای فرج را که یوسف زهرا/ ز پشت پرده غیبت به ما نظر دارد.»
انتهای پیام
