بررسی آثار فردی و اجتماعی زکات فطره

زکات فطره به اتفاق شیعه و سنی، واجب است و در متون دینی برای آن، فلسفه و فواید متعددی برشمرده است که مهم‌ترین آنها این است که دادن زکات فطره باعث قبولی و تمامیت روزه می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع) اینگونه آمده است «همانا دادن زکات فطره از جمله عوامل تمام‌کننده و کمال‌بخش روزه است همانگونه که صلوات بر پیامبر (ص) از جمله عوامل تمام کننده نماز است. چرا که هر کس روزه بگیرد ولی زکات فطره را عمدا ترک کند و ادا نکند پس مانند آن است که روزه‌ای نگرفته است همانگونه که هر گاه کسی نماز بگذارد ولی صلوات بر پیامبر(ص) نفرستند مانند آن است که نماز نگذاشته است...» 

یکی از واجبات مالی که باید با قصد قربت پرداخت شود، زکات فطره یا همان فطریه است. مسلمانان بعد از یک ماه روزه‌داری در ماه مبارک رمضان در روز عید فطر که اولین روز از ماه قمری شوال است؛ معمولاً قبل از شرکت در نماز عید فطر؛ مبلغی را به عنوان فطریه پرداخت می‌کنند. این مبالغ؛ جهت کمک به فقرا و مستمندان و دیگر مواردی که در فقه آمده است، هزینه می‌شود.

خداوند عبادت بدنی؛ مثل روزه را با عبادت مادی (پرداخت فطره) در هم آمیخته است و یکی را تکمیل کننده دیگری نامیده است تا بدین سبب، نتایج روزه‌داری که از جمله آن، درک شرایط مستمندان و فقیران است؛ در مرحله عمل نیز تحقق پیدا کرده و روزه‌داران با درک آن شرایط؛ اقدام به کمک‌های مالی به آنان کنند و ثمره روزه‌داری خویش را در عمل کامل کنند.

در برخی روایات که در تفسیر آیه شریفه «قد افلح من زکیها» آمده است؛ منظور از «زکیها»، پرداخت زکات فطره است که می‌تواند یکی از مصادیق تزکیه نفس باشد. بنابراین، پرداخت زکات فطره می‌تواند موجب پاک‌سازی روح از رذایل اخلاقی باشد؛ زیرا پرداخت مقداری از مال به فقرا، انسان را از بُخل دور کرده و حس هم‌نوع دوستی و خدمت به دیگران را در وجودش پرورش دهد.

حجت‌الاسلام علی اصغر زارعی، مدرس حوزه علمیه شهرستان بهار در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: پرداخت زکات هم آثار فردی و هم آثار اجتماعی دارد، در مبحث آثار فردی باید گفت زکات از ریشه تزکیه می‌آید و به مفهوم تزکیه و پاک کردن روح است، ابتدا برای خود فرد پرداخت کننده اثر پاک کنندگی دارد و سپس در بعد آثار اجتماعی جامعه را از بسیاری آلودگی‌ها پاک می‌کند.

اگر همه افراد مکلف به پرداخت زکات وظیفه خود را انجام دهند رقم بزرگی به دست می آید که بسیاری از مشکلات جامعه و قشر ضعیف برطرف می‌شود.

مشکل اصلی جامعه ما این است که همه مکلفین وظایف خود را به درستی عمل نمی‌کنند که اگر همه این افراد در پرداخت زکات، صدقات، نذورات و... به درستی عمل می‌کردند بسیاری از مشکلات جامعه حل می‌شد. چرا که اسلام با یک دید همه جانبه به مسائل مالی نگاه می‌کند و از آنجایی که تاکنون به وظیفه شرعی خود عمل نکرده و برای اینکه این خلاء پر شود، نهادهای حمایتی ایجاد شده است. در روایات زیادی نیز داریم که اگر مومنین به وظایف مالی خود عمل کنند نیازمندی را نخواهیم دید.

تضمین سلامتی؛ یکی از آثار فردی زکات

در روایات داریم که دادن زکات فطره موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال می‏‌شود. در روایتی از امام صادق (ع) این چنین آمده است: عَنْ مُعَتِّبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیَالِنَا الْفِطْرَةَ- وَ عَنِ الرَّقِیقِ وَ اجْمَعْهُمْ وَ لَا تَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً- فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسَاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ- قُلْتُ وَ مَا الْفَوْتُ قَالَ الْمَوْتُ. امام صادق به من فرمود از جانب اهل و عیالت زکات فطره را ادا کن و همه را در نظر بگیر و از آنها کسی را فراموش نکن چرا که اگر فردی از آنها را ترک کنی من بر فوت او خوف دارم. راوی می‌گوید عرض کردم منظور از فوت چیست؟ حضرت فرمود: مرگ. بنابراین یکی از حکمت‌های پرداخت زکات فطره زکات سلامتی و تضمین سلامتی است.

ایثار و از خودگذشتگی

یکی دیگر از آثار فردی زکات ایثار و از خودگذشتگی است چرا که انسان پای بر روی نفس خود می‌گذارد و اگر قوت قالب آنها گران‌تر باشد پرداخت آنها نیز بیشتر خواهد شد. بنابراین از این جهت اثر تزکیه‌ای دارد.

ظاهر و باطن جامعه اسلامی با انجام تکالیف مؤمنین تکمیل می‌شود و یک پازل کامل و نمود مشخصی به خود می‌گیرد و به هر میزانی که درست جاگیر نشود، به همان میزان جامعه اسلامی دچار نقصان خواهد شد.

کاهش آسیب های اجتماعی با پرداخت زکات

یکی از آثار اجتماعی پرداخت زکات فطره کاهش آسیب‌های اجتماعی و جرائم خواهد بود به عنوان نمونه اگر زکات فطریه توسط همه مکلفین پرداخت شود رقم بزرگی خواهد شد که با اجرای آن شاهد تکدی گری، دزدی، جرم و جنایات نخواهیم بود که اگر به ریشه این مسائل نگاه کنیم مسئله زکات است.

یکی از مصارف اصلی زکات فطره هزینه کردن برای فقرا است، فقیر کسی است که نمی‌تواند مخارج سالش را تأمین کند که اغلب آنها تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد، بهزیستی و مؤسسات خیریه هستند.

فلسفه پرداخت زکات فطریه

در حقیقت ما به عنوان مکلفینی که توفیق روزه داری پیدا کرده‌ایم و یک ماه میهمان خداوند بودیم روز عید فطر می‌خواهیم به شکرانه توفیق درک ماه مبارک جشن بندگی بگیریم فلسفه پرداخت زکات فطره این است که فقرا را در این جشن و شادی خود سهیم کنیم که این موضوع یکی از مصادیق بارز دستگیری از بندگان خداست.

لذا یکی از مهم‌ترین حکمت‌های پرداخت زکات فطره، همین است که فقرا و محرومین و مستضعفین به صورت خیلی محترمانه به شکلی که کرامت انسانی آنها حفظ شود، مورد حمایت جامعه دینی و مردم دینی قرار بگیرند تا از این رهگذر آن‌هایی که کمرشان زیر بار شرایط سخت اقتصادی خم شده و یا از کار افتادگان و کهن‌سالانی که دیگر امکان تلاش‌ ندارد مورد کمک و دستگیری قرار بگیرند.

عاطفه ابرار پیراسته