آنچه انسان را خوار و ذلیل می‌کند
عضو هيئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا همدان در تفسیر حکمت اول و دوم نهج‌البلاغه گفت: امیرالمؤمنین علی(ع) چند مورد که موجب خواری و ذلیل شدن انسان می‌شود را بیان می‌کند، از جمله کسی که طمع را لباس(شعار) خود قرار دهد، کسی که سفره دلش را پیش همه باز کند و کسی که زبانش را بر خود حاکم کند.
رهبر معظم انقلاب در دیدار نوروزی با اقشار مختلف مردم فرمودند: «امسال فعالان فرهنگی به مطالعه و آموزش نهج‌البلاغه توجه ویژه‌ای داشته باشند.» از این‌رو، ایکنای همدان درصدد است به‌صورت هفتگی شرح و تفسیر برخی از حکمت‌ها، نامه‌ها و خطبه‌ها را با کارشناسان و اساتید دنبال کند که در اولین شماره آن با محمدرضا فریدونی، مدیر کانون دعاپژوهی صادقین و عضو هيئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا همدان با موضوع تفسیری بر حکمت اول و دوم نهج‌البلاغه گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا _ در ابتدا نهج‌البلاغه و جایگاه آن را برایمان معرفی کنید.
نهج‌البلاغه، کتابی شامل سخنان امام علی(ع) در سه بخش نامه‌ها، خطبه‌ها و حکمت‌هاست که از سوی مرحوم سیدرضی جمع‌آوری شده است. باید توجه داشته باشیم که تنها با این کتاب نمی‌توان به دیدگاه حضرت به‌صورت کامل دست پیدا کرد، چراکه همه معارف امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه نیامده است و سخنان ایشان تنها همین یک جلد نیست.
برخی از مطالب نهج‌البلاغه که توسط سیدرضی بیان شده از وسط مطلب است و مطالب قبل و بعد از آن بیان نشده است. همچنین 20 هزار کلمه قصار از امام علی(ع) وجود دارد که تعداد محدودی از آن در نهج‌البلاغه آمده است؛ سیدرضی در اصل قصد نشان دادن بلاغت حضرت را در نهج‌البلاغه داشته نه اینکه معارف ایشان را بخواهد بیان کند.
نکته دیگری که وجود دارد این است که سخنان حضرت امیر(ع) بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) است و ایشان در زمان حیات پیامبر(ص) ادب را نگه می‌داشتند و اظهار فضل نمی‌کردند.
قرآن کریم کلام خداوند است، اگر بخواهیم خداوند را بشناسیم شعاعی از کمالات خداوند در قرآن است، اگر بخواهیم امیرالمؤمنین(ع) را بشناسیم نیز شعاعی از کمالات ایشان در نهج‌البلاغه است. در اصل سخن هر کسی بیانگر کمالات اوست. هیچ یک از اصحاب پیامبر(ص) چنین کلامی ندارند. جرج جرداق مسیحی می‌گوید 200 بار این کتاب را خوانده است، بسیاری از افراد فقط با خواندن کلام حضرت(ع) شیعه شده‌اند. حضرت با معنویت، شجاعت و حکمت خود عباراتی دارد که برخی از فلاسفه می‌گویند این همان اساس و بنیان فلسفه است، عرفا نیز این کلام را خود عرفان می‌دانند.
ایکنا _ حکمت اول نهج‌البلاغه گویای چه موضوعی است و چه درسی می‌توان از آن گرفت؟
حضرت علی(ع) در حکمت اول می‌فرماید: «کُنْ فِي الْفِتْنَةِ کَابْنِ اللَّبُونِ، لاَ ظَهْرٌ فَیُرْکَبَ وَ لاَ ضَرْعٌ فَیُحْلَبَ» در فتنه همچون شتر دو ساله باش، «لبن» به معنای شیر است، «ابن لبون» یعنی شتری که دو سالگی‌اش تمام شده است، این شتر چون هنوز کوچک و ضعیف است نه می‌تواند شیر دهد و نه می‌توان از او سواری گرفت. آنچه از فتنه که در این حکمت مدنظر است آشوب‌های اجتماعی است.
منظور این حکمت این است که وقتی آشوب اجتماعی صورت می‌گیرد حواست باشد از تو سوءاستفاده نکنند. در آشوب اجتماعی دو گروه در مقابل هم قرار می‌گیرند، برای این دو گروه سه فرض وجود دارد؛ یکی اینکه یک گروه حق و دیگری باطل است، عبارت حضرت در این فرض صادق نیست، چراکه موضع‌گیری در این صورت باید این‌گونه باشد که طرف حق ایستاد، فرض دیگر اینکه دو گروه حق در مقابل هم قرار بگیرند که این فرض هم باطل است، چون حق با حق در نزاع نیست، فرض سوم قرار گرفتن دو گروه باطل در مقابل هم است که این رویارویی فتنه است. مثل فتنه ابن زبیر، یا اگر مثالی در دوره خود بخواهیم بزنیم حمله صدام به کویت که برخی گفتند به صدام باید کمک کنیم اما رهبر معظم انقلاب در این فتنه دخالت نکردند.
در نتیجه نباید فرصت سوءاستفاده برای رسیدن به اهداف این دو گروه را فراهم کنیم. این حکمت از جمله حکمت‌هایی است که از وسط مطلب بیان شده و سیدرضی فقط این جمله را بیان کرده است.
ایکنا _ حضرت امیر(ع) در حکمت دوم می‌فرماید: «أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ، وَ رَضِيَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ، وَ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهَا لِسَانَه.» معنا و تفسیر این حکمت چیست؟
این حکمت سفارشات امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر است که در اصل 15 تا 16 سفارش است و کلام حضرت بیشتر از مطلب بیان شده در حکمت دوم است، بنا به دلایلی که برای ما مشخص نیست سیدرضی این موارد را از هم جدا کرده است.
برخی از موارد انسان را در بین مردم، خلق و خدا خوار و کوچک می‌کند، «ازری به نفسه» یعنی کسی خود را در مقابل دیگران خوار و کوچک کرده است، «مَنِ اسْتَشْعَرَ» یعنی کسی که خو گرفته است و به نوعی آن چیز به‌عنوان لباس زیرینش شده است، طمع به حالتی می‌گویند که فرد به دنبال دیگران می‌دود، حرص به این معناست که فرد به دنبال خواسته‌های خود می‌دود. حرص خوب و بد دارد، به‌طور مثال کسی که حرص علم دارد، اما طمع در هر صورت خوب نیست، چراکه به گفته امیرالمؤمنین(ع) بندگی همیشگی است.
در این حکمت حضرت علی(ع) مواردی را که موجب خوار شدن انسان می‌شود را ذکر می‌کنند؛ اول اینکه کسی که طمع را لباس(شعار) خود قرار دهد، دوم اینکه کسی که سفره دلش را پیش همه باز کند، مگر پیش اهل آن، حتی نزد اهل راز هم نباید هر آنچه هست را بگوید بلکه بعضی از موارد را فقط بین خود و خدا باید نگه دارد.
در دین مسیحیت افراد نزد کشیش می‌روند و با اعتراف و بیان رازها و گناه‌ها خود را تخلیه می‌کنند که این سخن بر خلاف فرموده حضرت امیر(ع) است، در ادامه حکمت نیز می‌فرماید کسی که زبانش را بر خود حاکم کند خوار است. زبان یا پیرو عقل است یا عقل پیرو زبان است. همه ما به این مسئله مبتلا هستیم.
معمولاً انسان‌هایی که زیاد صحبت می‌کنند. اشتباه بیشتری هم دارند، کسی که کمتر حرف می‌زند نیز کمتر اشتباه می‌کند، سکوتی که نتیجه تفکر باشد و به اصطلاح از پری ساکت باشد خوب است.
خبرنگار: اکرم یوسفی پارسا
انتهای پیام
