بازگشت به امامت؛ یکی از مهم‌ترین فلسفه‌های حج

از اموری که پیوند بسیار عمیق و مستحکم با امامت و ولایت دارد، «حج» است. حج که عبادتی است با ابعاد متنوع فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از آغازِ تشریع در میان امت‌های گذشته، با امامت و رهبری پیوند داشته و تا ظهور واپسین امام و حجت الهی نیز با آن عجین است. شاید در میان عبادات مختلف نتوان عبادتی جامع چون حج یافت که با مقوله امامت و رهبری تا این حد مرتبط باشد. در جای جای سرزمین وحی و حرم امن الهی و در متن معارف و مناسک حج، امامت حضوری جدی و ملموس دارد.

به منظور بررسی ارتباط حج و امامت، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی سلیمانیان، مدرس حوزه علمیه گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:

ایکنا - چه ارتباطی میان حج و امامت وجود دارد؟

در آیه ۲۷ سوره حج خداوند می‌فرماید «وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ و در میان مردم برای حج بانگ‌زن تا پیاده و سوار بر هر شتر باریک اندام [چابک و چالاک] که از هر راه دور می آیند، به سوی تو آیند.»

بر اساس این آیه حضرت ابراهیم(ع) از طرف خداوند مأمور به دعوت مردم به حج شده بود. یکی از مقامات حضرت ابراهیم(ع)، مقام امامت ایشان است که در آیه ۱۲۴ سوره بقره اینچنین آمده است «وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ و [یاد کنید] هنگامی که ابراهیم را پروردگارش به اموری [دشوار و سخت] آزمایش کرد، پس او همه را به طور کامل به انجام رسانید، پروردگارش [به خاطر شایستگی ولیاقت او] فرمود: من تو را برای همه مردم پیشوا و امام قرار دادم. ابراهیم گفت: و از دودمانم [نیز پیشوایانی برگزین]. [پروردگار] فرمود: پیمان من [که امامت و پیشوایی است] به ستمکاران نمی‌رسد.»

حضرت ابراهیم به عنوان امام مردم قرار گرفته و این امامت مقامش بالاتر از نبوت و خلیل‌اللهی بوده است، چراکه پس از مقام نبوت، خداوند این مقام را به حضرت عطا کرده بود.

بیشتر بخوانید:

• نقش دیپلماسی رسانه‌ای حج در پیاده‌سازی اهداف سیاسی اسلام
• حج کنگره‌ای عظیم برای رفع تبعیض در جهان است
• حج؛ امنیت‌سازی و ظهور قدرت مسلمانان در قالب امت واحده
• حج؛ تحولی برای ابراهیمی شدن
• توحید؛ مهم‌ترین فلسفه حج از دیدگاه امام خمینی(ره)
• سه ارتباط عمیق میان حج و مهدویت براساس روایات

یکی از فلسفه‌های مهم حج، توجه به محوریت امامت به عنوان خلیفه خداوند و برگشت به امامت است. بر اساس همین آیه ۲۷ سوره حج، حضرت ابراهیم(ع) از طرف خداوند مأمور به دعوت مردم است، بنابراین دعوت کننده به مهمانی حج که حرکت به سمت توحید است حضرت ابراهیم(ع) است. در ادامه می‌فرماید «یأتوک» به این معنا که آنها نزد تو بیایند، چراکه امامت حضرت ابراهیم(ع) در مسیر حج امری بسیار مهم است.

نهاد اجتماعی و همگرایی جامعه در حج شکل می‌گیرد و همه با وجود زبان‌ها و رنگ‌های مختلف با یک لباس واحد و مشترک می‌آیند اما با محوریت امامت وارد این مسیر می‌شوند. بنابراین یکی از مهم‌ترین فلسفه‌های حج توجه به امامت و بازگشت به امامت است.

ایکنا - لطفا به روایاتی که در این زمینه وجود دارد اشاره بفرمایید.

امام باقر(ع) می‌فرماید «تمام کردن حج به این مفهوم است که امام را ملاقات کنید.» که این روایت را شیخ صدوق بیان می‌کنند. شخصی به امام صادق(ع) می‌گوید «همانا خداوند در کتابش به امری دستور داده و من دوست دارم آن دستور را انجام دهم‌. امام صادق پرسید آن چه چیزی است؟ ایشان بیان می‌کند در آیه ۲۹ سوره حج به آن دستور داده شده، امام فرمود این دستور به معنای آن است که به ملاقات امام بروند.»

شیعیان در ایام حج به ملاقات ائمه می‌رفتند و سوالات خود را مطرح می‌کردند، روایات متعددی در این زمینه وجود دارد. مردم هدایای خود، خمس‌ها و نذورات خود را در ایام حج می‌آوردند و در ایام حج با امام بیعت می‌کردند، پس از آخرین حج پیامبر که حج کامل بود، حادثه غدیرخم از سوی خداوند دستور داده شد و حضرت علی(ع) جانشین پیامبر مطرح شد. علاوه بر این داستان تشرف علی ابن مهزیار به محضر امام زمان(عج) نیز در ایام حج پیش آمده است.

بنابراین یکی از فلسفه‌های مهم حج بازگشت به امامت و توجه به امامت است که در دوران ائمه بسیاری از شیعیان با نیت ملاقات ائمه و زیارت آنها به حج می‌رفتند و ائمه نیز در همین ایام بسیاری از معارف اسلامی را مطرح می‌کردند. ما می‌توانیم در ایام حج با گفت‌وگوی نخبگانی با حاجیان از کشورهای مسلمان این مطلب را ترویج کنیم که اساس عبادات و حج برای توحید است اما این توحید با محوریت امام صورت می‌گیرد و با محوریت امام به هدف و پایان خود نزدیک می‌شود.

اعلام ظهور امام زمان(عج) نیز از کنار کعبه اتفاق خواهد افتاد، شروع مسیر و اعلام اصلی ظهور نیز از کنار خانه خدا خواهد بود. بنابراین برای ایام حج باید به مسئله امامت توجه داشته باشیم که نظام امامت و امت، محور همگرایی برای حرکت به سمت توحید است.