آیا زیارت عاشورا از معصوم(ع) نقل شده است
استاد مؤسسه کلامی احیا همدان در بررسی سندیت متن زیارت عاشورا گفت: مرحوم آیت‌الله خویی و مرحوم شیخ حر عاملی قائل هستند که سند زیارت عاشورا در کتاب «کامل‌الزیارات» هیچ اشکالی ندارد و از معصوم(ع) صادر شده است.
زیارت عاشورا معروف‌ترین زیارت‌نامه‌ای است که برای زیارت امام حسین(ع) و دیگر شهدای کربلا در روز عاشورا خوانده می‌شود. این زیارتنامه حدیث قدسی است و از امام محمدباقر(ع) نقل شده است.
گفته شده است تداوم خواندن این زیارت، آثار و برکات ویژه‌ای به‌دنبال دارد و برای آن برکات و منافع دنیوی و آثار و خواص شگفت‌آور نقل شده است که قابل شمارش نیست.
یکی از مباحث مهمی که راجع به زیارت عاشورا مطرح است بحث سندیت این دعاست؛ به‌منظور بررسی سندیت زیارت عاشورا که آیا سند این زیارت از قول معصومین(ع) نقل شده و یا نه سند به معصوم نمی‌رسد، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اختیاری، از اساتید مؤسسه کلامی احیا گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا _ درباره سندیت زیارت عاشورا چه مباحثی مطرح است؟
درباره سند زیارت عاشورا بحث‌های مهمی از زمان‌های گذشته مطرح بوده که برای آن تقریبا چهار سند وجود دارد؛ سه مورد آن را از قول امام باقر(ع) نقل و یکی از این سندها را از قول امام صادق(ع) نقل می‌کنند که این سندها و نقل‌ها در کتاب «کامل‌الزیارات» و در کتاب «مصباح‌المتهجد» ذکر شده است. قدیمی‌ترین نقل زیارت عاشورا در کتاب «کامل‌الزیارات» بیان شده و مؤلف تقریبا با پنج واسطه زیارت عاشورا را از امام باقر(ع) نقل کرده است.
ایکنا _ چه روش‌های برای تشخیص موثق بودن یک متن، روایت و یا زیارتنامه وجود دارد؟
شیوه فقهای قدیم این بود که از قرینه‌هایی که در خود کلام بود تلاش می‌کردند بفهمند که این بیان آیا بیان معصوم هست یا نه. یعنی محتوای کلام را بررسی می‌کردند تا به این مطلب دست یابند.
قطعاً هر کسی در گفتار خود تکه کلام، قرائن و ضمیمه‌هایی دارد که افراد تشخیص می‌دهند، آیا این نامه نوشته فلانی هست یا نیست کما اینکه الان خط و شیوه نگارش یکی از مهم‌ترین قرائن است و در آن زمان با استفاده از قرائنی که در محتوای کلام بود فقهای متقدم تلاش می‌کردند بفهمند که این بیان و گفتار، گفتار معصوم است یا خیر. در این روش کاری به نقل‌کننده‌ها و واسطه‌ها نداشتند بلکه خود کلام را مدنظر قرار می‌دادند.
روش دوم این بود که ناقلین روایت و افرادی را که واسطه نقل می‌شدند را بررسی می‌کردند که آیا انسان‌های قابل اعتمادی هستند که به حرفشان اعتماد شود و در نتیجه اطمینان پیدا کنیم که نقل آن‌ها از معصوم صادر شده یا نه، به اصطلاح وثاقت ندارند یا توصیف نشده‌اند و علما نگفته‌اند این فرد، فرد مورد اعتمادی است، خواه مورد اعتماد نبوده یا اصلاً شناخته‌شده نبود.
قبلاً بیان شد که نقل زیارت عاشورا در کتاب «کامل‌الزیارت» پنج واسطه دارد؛ در روش دوم باید این پنج واسطه بررسی شود که چطور انسان‌هایی بودند آیا افراد مورد اعتمادی بودند؟ تخصص در حدیث داشتند؟ افرادی بودند که اهل دقت باشند یا نه افرادی بودند که تخصص در حدیث نداشتند یا اهل دقت در نقل احادیث نبودند به این شکل ارزیابی می‌کردند که آیا می‌شود بر این واسطه‌ها اعتماد کرد.
پس روش اول به محتوا پرداخته و تلاش می‌کرد از طریق محتوا اثبات کند که این بیان، بیان معصوم است. روش دوم به سند می‌پردازد و از طریق بررسی جایگاه ناقلین و واسطه‌هایی که این زیارت را نقل کردند درصدد تأیید یا رد صدور از معصوم است.
بحث بررسی ناقلین روش فقهای متأخر و فقهای بعد از دوره اول است، شاید سؤال شود که چرا دو روش ابداع و اتخاذ شده و چرا همان روش قبلی ادامه پیدا نکرد؟ به نظر می‌رسد علت این بوده که در روش قبلی که گفتیم روش فقهای متقدم است؛ چون آن زمان نزدیک به عصر ائمه(ع) بوده و قرائن گفتار امام در دسترس فقها بود. فقها غالباً کلمات ائمه را شنیده بودند، بنابراین تشخیص می‌دادند که این بیان، بیان امام است یا نه. به همین خاطر در دوره گذشته از روش سنجش محتوا استفاده می‌کردند.
ایکنا _ چطور می‌توان تشخیص داد که متن زیارت عاشورا به بیان معصوم(ع) است یا خیر؟
به مرور زمان که فاصله زمانی بین دوران حضور معصوم(ع) و عصر فقها زیاد شد کم کم این قرینه‌های بیان معصوم رنگ باخت و به همین خاطر محتوا، قرائن خاصی برای فقها نبود و بر همین اساس فقهای متأخر به سمت روش دوم آمدند و تلاش کردند که با بررسی راویان و ناقلین روایات صدور از معصوم و بیان شدن روایت به‌وسیله معصوم را اثبات کنند.
البته در زیارت عاشورا چون قرائن خیلی زیاد و خاصی است هنوز هم می‌توان با همان روش قبلی نتیجه گرفت که این بیان بیانی است که از معصومین یعنی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است. در عین حال بعضی از علما تلاش کردند که با روش دوم یعنی بررسی راویان سند زیارت عاشورا را اثبات کنند و نتیجه بگیرند که این زیارت از بیانات معصومین(ع) است.
ایکنا _ کدامیک از علما و در چه کتبی متن زیارت عاشورا را منتسب به امام معصوم(ع) می‌دانند؟
یکی از علمایی که در بررسی سند روایات تخصص خاصی دارد مرحوم آیت‌الله خویی است، ایشان در این امر در تشخیص اینکه این روایت از معصوم(ع) صادر شده یا نه تخصص خیلی عمیقی داشت و کتابی را در همین زمینه با عنوان «معجم رجال الحدیث» تألیف کرده است.
روشی که ایشان در اثبات سند زیارت عاشورا دارد روش اعتماد بر مؤلف کتاب «کامل‌الزیارات» است؛ به این معنا که ایشان مؤلف کتاب «کامل‌الزیارات» را جزو افرادی قرار می‌دهد که روایات ضعیف نقل نمی‌کند.
خود مؤلف کتاب «کامل‌الزیارات» هم در مقدمه کتابش این مطلب را نقل می‌کند. وی در مقدمه کتابش می‌گوید روش من در این کتاب این است که روایاتی که مطمئن نیستم یا به اصطلاح ضعیف است نقل نکنم و از آوردن روایات کسانی که در حدیث و علم حدیث شهرت ندارند هم خودداری می‌کنم. ایشان صراحتاً تأکید می‌کند که در کتاب خود روایتی را که نقل می‌کند باید از افرادی باشد که مورد اعتماد و متخصص در علم حدیث باشند.
شخصیت مشهور دیگری که در علم حدیث تخصص دارد صاحب کتاب معروف «وسائل‌الشیعه»، مرحوم شیخ حر عاملی است. ایشان هم یکی از متخصصان بحث حدیث و روایت است و کتابی هم که از ایشان شهرت پیدا کرده کتاب روایی است. ایشان هم همین بیان آیت‌الله خویی را دارد و معتقد است که کتاب «کامل‌الزیارات» کتابی است که روایت‌های مورد اعتماد و روایت راویان ثقه در آن نقل شده و روایات ضعیف در این کتاب نقل نشده است.
بر همین اساس مرحوم آیت‌الله خویی و مرحوم شیخ حر عاملی قائل هستند که سند زیارت عاشورا در کتاب «کامل‌الزیارات» هیچ اشکالی ندارد و از معصوم(ع) صادر شده است. بعضی از علما روش مرحوم آیت‌الله خویی و مرحوم شیخ عاملی را نپسندیدند و شروع کردند تک تک راویانی را که در سند زیارت عاشورا نقش داشتند را بررسی کردند.
بررسی راویان چون امر تخصصی است، بنابراین در اینجا تفصیلاً بیان نمی‌شود و خلاصه اینکه در این روش اسم تک تک راویان را می‌آورند و مطالبی که راجع به این راوی‌ها نقل شده را بیان می‌کنند. نظر شخصیت‌شناسان یا رجالی‌ها را راجع به این راوی‌ها نقل می‌کنند و با تمسک به نظرات علمای رجال ثابت می‌کنند که این افراد مورد اعتماد هستند و بنابراین نقل زیارت عاشورا به‌وسیله این‌ها برای ما اطمینان‌آور است که این بیان، بیان معصوم و ائمه(ع) است.
در این روش بررسی هم علما عمدتاً قائل به این هستند که این افراد مورد اعتماد و ثقه هستند؛ بنابراین نقل آن‌ها از ائمه(ع) ما را به این اطمینان می‌رساند که این فرمایش از خود معصوم نقل شده است.
نتیجه‌ای که در این روش علما و متخصصان فن به آن رسیدند این است که در بین راویان زیارت عاشورا هیچ کدام تضعیف نشده‌اند. یعنی هیچ‌کدام از این هشت نفری که اسمشان در سند زیارت عاشورا آمده مورد تضعیف قرار نگرفتند یعنی کسی قائل نشده که این‌ها افرادی هستند که قابل اعتماد نیستند و نمی‌توان به بیان این‌ها اعتماد کرد. ممکن است بعضی از این افراد شناخته شده نباشند ولی هیچ یک تضعیف نشده‌اند.
بزرگانی هم در رابطه با سند زیارت عاشورا مقالاتی تألیف کرده‌اند که می‌توان به آیت‌الله سیدموسی شبیری زنجانی که متخصص‌ترین فرد در دوران معاصر در علم رجال بوده و همچنین به آیت‌الله سبحانی اشاره کرد.
بعضی از علما توجه فقها و علمای دینی به این زیارتنامه شریف را هم به‌عنوان یک مؤید و دلیلی بر اینکه این زیارت بیان امام است نقل کرده‌اند، به‌طور نمونه در سیره مرحوم علامه طباطبایی نقل شده که ایشان به قرائت زیارت عاشورا در تمام ماه محرم و صفر مقید بودند و در این دو ماه هر روز زیارت عاشورا را قرائت می‌فرمودند.
امام خمینی(ره) هم در دهه اول محرم هر روز زیارت عاشورا را با صد مرتبه لعن و صد مرتبه سلام قرائت می‌فرمودند و از علمای دیگر افراد بسیاری نیز بودند که مقید بودند به اینکه زیارت عاشورا بخوانند بعضی از علما هر روز این زیارتنامه را می‌خواندند و بعضی نیز در مواقع خاصی. این توجهات از علما نیز مؤیدی است بر اینکه محتوای زیارت عاشورا از وجود مقدس معصومین(ع) نقل شده است.
انتهای پیام
