جنبش دانشآموزی ۳۰ مهر؛ میراثی قرآنی و ماندگار در تاریخ انقلاب
پژوهشگر حوزه سیاسی و از مبارزان انقلابی حاضر در حماسه 30 مهر قیام دانشآموزان همدانی علیه رژیم ستمشاهی گفت: جنبش دانشآموزی ۳۰ مهر، میراثی ماندگار در تاریخ انقلاب است؛ دانشآموزان آن روز با هدایت مربیان و فعالان قرآنی، آموزههای قرآن و معارف دینی را به صحنه مبارزه با طاغوت آوردند.
حماسه ۳۰ مهر سال ۱۳۵۷ همدان، یکی از شاخصترین جلوههای حضور آگاهانه و انقلابی دانشآموزان در تاریخ معاصر ایران است؛ روزی که نوجوانان و جوانان مؤمن و دانشآموزان با ایستادگی و شجاعت، نقش خود را در مسیر پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کردند. این حرکت، علاوه بر بازتاب ملی، پیامدهای جهانی نیز داشت، اما بسیاری از ابعاد آن تاکنون مغفول مانده است.
در همین راستا، خبرنگار ایکنا از همدان با محمدجواد بیات، پژوهشگر حوزه سیاسی و از دانشآموزان حاضر در این رویداد انقلابی همدان، درباره جزئیات و ابعاد کمتر دیدهشده حماسه ۳۰ مهر، نقش دانشآموزان و جریانهای فرهنگی و قرآنی و پیامدهای این حرکت تاریخی گفتوگویی کرده است، که مشروح آن را در ادامه میخوانیم:
ایکنا _ در روایتهای رسمی و مردمی، چه بخشهایی از حماسه ۳۰ مهر کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟
تاریخنگاری یا بازنمایی مکتوب گذشته سیاسی و اجتماعی، همواره تحتتأثیر گفتمانهای زمانه خود بوده است. رخداد تاریخی ۳۰ مهر ۵۷ نیز از این قاعده مستثنی نیست. این واقعه، از حیث محتوایی واجد واقعیت و از نظر هویتی، مستقل و متعادل است، اما در روایتهای رسمی و مردمی فقط بهصورت محدود در قالب تاریخ شفاهی یا خاطرات افراد در رسانهها ثبت شده و کافی نیست.
یکی از بخشهای مغفول، بازتاب جهانی جنبش دانشآموزی ۳۰ مهر است؛ دیدار با دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه در پاریس، حمایت و پیام حضرت امام خمینی(ره) در پاریس و انعکاس آن در خبرگزاریهای مطرح دنیا کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. همچنین، ابعاد کنشی و رفتاری، جنبههای جامعهشناختی و روانشناختی سیاسی، شکافهای طبقاتی و عدالتجویی، و نیز مفهوم کرامت انسانی در این حماسه، هنوز نیازمند تحقیق و پژوهش جدی است.
شرح واقعه و اقدام انقلابی دانشآموزان در آن روز تاریخی میتواند از جنبه علمی و عملی فرآیند مبارزه و مفهوم توانایی در مقابل سختیها را در فصلبندی گفتمان انقلاب در چگونگی انقلابی بودن و انقلابی ماندن، لحظهشناسی، تقویت بینش اعتقادی، سیاسی، دشمنشناسی فروغ راه نسل آیندهساز و آیندگان تشنه زلال معرفت مبتنی بر آموزههای قرآنی، فقهی و روایی در استمرار مسیر ظلمستیزی و پیمودن گام دوم انقلاب و رسیدن به تمدن نوین اسلامی قرار دهد.
ایکنا _ چه عواملی باعث شد حرکت دانشآموزی در همدان تا این حد تأثیرگذار و ماندگار شود؟
عوامل متعددی نقش داشتند. مهمترین نکات عبارتند از اخلاص در عمل، عمل به قرآن، وحدت در عمل، خودباوری، اعتماد بهنفس، امامشناسی و التزام عملی به فرامین ولی فقیه زمان، حضرت امام خمینی(ره) در مبارزه با شاه. البته پردازش هر کدام از این موارد خارج از حوصله گفتوگوست، اما بررسی نقش امام(ره) کافی است. امام(ره) با مقایسه متن انقلاب با سایر انقلابها و حرکتهای مردمی تاریخ سیاسی اجتماعی ایران، توانست ادبیات گفتمان نوین انقلاب را از درون تبیین و ترویج کند. جنبش دانشآموزی و حماسه ۳۰ مهر متأثر از رهنمودهای امام(ره) و حرکتهای قدیم بود.
امام خمینی(ره) با درک درست از غرب و تاریخ جهان توانست تندیسهای طاغوت و انگارههای مادیگرایانه را بشکند و خورشید آزادی را به اوج برساند. مردم آرام به مردمانی توفانی تبدیل شدند. خالقان حماسه ۳۰ مهر در زمره مردمان توفانی و طاغوتشکن بودند که با هدایت حضرت روحالله خمینی(ره)، بت تراشیده از شاه را فرو ریختند. امام راحل با کلام نوین خود، رهروان انقلاب را به تمیز سره از ناسره رهنمون کردند. ماندگاری حرکت دانشآموزان ناشی از شعور انقلابی و رهبری حکیمانه امام راحل و دستیابی به نعمت فرقان بود؛ همان تشخیص حق از باطل و مداومت در دفاع از حق.
ابداع مفاهیم نوین توسط امام(ره) که افکار عمومی را شکل میداد، در شعارها، گفتارهای انقلابی و دیدگاههای اعتراضی انسجام و همبستگی روحی و روانی ایجاد کرد. حماسه ۳۰ مهر ناشی از رسوخ کلام امام خمینی(ره) بر قلبها و مفاهیم نوین بود که اتحاد مقدس و انسجام مردم را شکل داد. امام خمینی(ره) با ادبیات قرآنی، روایی و فقهی، گفتمان انقلابی را تبیین کرد و با ایدئولوژیک کردن گزارههای مذهبی، پیوند آرمانها، خواستهها و احساسات را به نمایش گذاشت. شعارهای دانشآموزان و تأکید بر جاودانگی قرآن در حماسه ۳۰ مهر، بازتاب اندیشه قرآنی و سیاسی امام(ره) بود.
در پاسخ به شایعه هتک حرمت به یکی از دختران دانشآموز و شعلهور شدن آتش غیرت دینی پسران دبیرستانی، پشتیبانی امام امت و صدور بیانیه مراجع عظام تقلید، حضرات آیات گلپایگانی و مرعشی نجفی و تظاهرات گسترده دانشآموزان و دانشجویان تهران، مهر تأییدی بر سند تاریخی ۳۰ مهر ۵۷ بود.
ایکنا _ نقش افراد شاخص و گروههای فرهنگی و قرآنی در این حرکت چه بود؟
در مقام معلمی و جامعه فرهنگی، فعالان و زندانیان سیاسی مانند اساتید نامآشنا رحیم نداف و محمدعلی جعفری نقش داشتند. در کسوت دانشآموزی، شهیدان سید جعفر حجازی، حسن صوفی، غلامرضا اخوان، سعید اسلامیان، حسن ترک، محمدباقر جواهری، سعید سیفی، احسان تقیپور، هادی خضریان و حشمتالله امیری، کارگزاران ۳۰ مهر بودند.
نقش مربیان و متربیان جلسات قرآنی مکتب امام زمان(عج) استاد رحیم مسکین نیز کاملاً مشهود بود. مکتبیها با قرائت صحیح از مفاهیم و معارف قرآنی، قرآن را به صحنه مبارزه با طاغوت آوردند. استواری جنبش دانشآموزی، شکل گرفته از چهرههای قرآنی و نورانی بود که به این حرکت ماهیت قرآنی و مکتبی بخشیدند. اکنون برخی از این چهرهها صاحب منصب و در قید حیات هستند و با جهاد تبیین و خدمت بدون منت به مردم، به رسالت قرآنی خود عمل میکنند. گسترش حدود ۲۰۰ جلسه قرآنی و آموزش حدود پنج هزار قرآنآموز، حاصل عمل به منشور انقلاب اسلامی و مرامنامه قرآنی ۳۰ مهر است.
ایکنا _ نقش روحانیت، دانشگاهیان، فرهنگیان، بانوان، اصناف و مردم در پشتیبانی از دانشآموزان چه بود؟
در حماسه آن روز طلاب علوم دینی حجرهها را ترک کردند و در کف خیابان، پیشقدم در صف اول به دانشآموزان پیوستند. اعضای هیئت علمی و کارکنان مراکز آموزش عالی، بهویژه دانشجویان دانشسرای مقدماتی، صراط مستقیم دانشآموزان را برگزیدند. والدین و دبیران نیز همدوش دانشآموزان بودند و آموزگاران صواب و ثواب را در همجواری با شاگردان حس میکردند.
بانوان محله با گشودن درب منازل و امدادرسانی اولیه، درمان سرپایی مجروحان و تخلیه بازداشتشدگان، التیامی بر آلام عاشورائیان بودند. هر خانه خیمه و هر خیمه سنگری در خط مقدم مقابله با نیروهای مسلح شاه شد. تعطیلی مغازهها و پایین آمدن کرکرهها، پشتگرمی دانشآموزان را فراهم میکرد. زنان و مردان روستایی که برای خرید به شهر آمده بودند، با مشاهده راستقامتان حسینی و علیاکبرهای زمان، در حرکت دانشآموزان همراه شدند و شمارشان افزون شد.
ایکنا _ در کارزار ۳۰ مهر ۵۷، دانشآموزان به چه ابزاری مسلح بودند؟
صحنه تظاهرات در خون و آتش میسوخت. مأموران تا بن دندان مسلح از مرتفعترین ساختمان آن روز شهر هتل کاخ به روی مردم آتش گشودند. انگشت بر ماشه مسلسلها، انبوه جمعیت را نشانه رفتند، در مسلخ عشق آقایان نصرتالله داوری، باقر مصفا و... آسمانی شدند. جراحت بر پیکر کمال عنایتی، امیر تمسکی، حمید سیفی و... نمایان شد. حجم آتش سنگین، غلظت دود ناشی از اشتعال لاستیکهای فرسوده فضا را تیره و تار ساخته بود، تعقیب و گریز، آژیر آمبولانسها، رگبار گلوله، غریو اللهاکبر مردمان موحد، ضربوشتم، دستگیری و... حکایت از جنگ تمام عیار خیابانی داشت.
در واپسین لحظات ماجرا دانشآموزان مدبرانه میدان منازعه را مدیریت و یکپارچه با سلاح کتاب وارد معرکه شدند. کتب درسی که دانشآموزان بهعنوان سلاح با خود به آوردگاه آورده بودند به منزله درک حقیقت ناب از انتخاب راه و اعلام انزجار از حاکمان جائر بود.
مأموران خود را در برابر فهم و منطق انقلابی، بردباری، سلاح علم و دانشورزی درمانده دیدند. اذان ظهر فضای آتش و خون را معطر به عطر محمدی کرد و دژخیمان شاه را مات و مبهوت کرده بود. مهرههای شطرنج یکی پس از دیگری کیش میشدند. با خروج و فرار مأموران از بازی انگشت از ماشه برداشته و دست از شلیک کشیدند، چراکه خود را در برابر اراده پروردگار و دژ محکم مردم ذلیل و خوار پنداشتند. جنبش با کمترین زیان و در بازه زمان محدود خسارت جبرانناپذیر بر پیکر رژیم سلطنتی وارد کرد.
ایکنا _ روحیه عدالتخواهی و اعتراض دانشآموزان از کجا نشئت میگرفت؟ آیا دانشآموزان امروز چنین روحیهای دارند؟
این روحیه ناشی از تحول روحی، بازگشت به خویشتن، فرار از بندهای اسارت فکری، تجددخواهی در چارچوب دین، نواندیشی، استقلال فکری، مبارزه با فقر و تبعیض، عدالتجویی، نشاط جوانی، آرمانگرایی و تبعیت از رهبران مذهبی بود. این مؤلفهها زمینه عدالتخواهی و اعتراض دانشآموزان دهه ۵۰ را برای پیروزی انقلاب فراهم کرد.
امروز نیز دانشآموزان مطالبهگر و هویتخواه، با هوش و معنویت، ابزارهای نوین علمی را بهکار میگیرند، استعدادهای خود را بروز میدهند و در پیشبرد توسعه ایران نقشآفرینی میکنند.
ایکنا _ آیا متولیان توانستهاند معنای واقعی ۳۰ مهر را منتقل کنند؟
بررسیها نشان میدهد که تاکنون اقدام ملی درخور تحسین انجام نشده است. فعالیتهای استان قابل تقدیر است، بهویژه پیگیریهای دبیرخانه ستاد ۳۰ مهر در اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشآموزان. به نظر میرسد در آستانه پنجاهمین سالروز این روز تاریخی، با سیاستگذاری و برنامهریزی، ثبت ۳۰ مهر ۵۷ همدان در تقویم رسمی کشور میتواند اولین گام عملی برای حفظ این میراث فرهنگی سیاسی باشد.
انتهای پیام
