دعا؛ روش تبیینی امام سجاد(ع) و التیام‌بخش آلام بشر قرن 21

علی‌اکبر عروتی موفق، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه امام سجاد(ع) به‌عنوان چهارمین امام شیعه از جهاتی دارای شخصیتی منحصر به‌فرد و خاص بود، اظهار کرد: زندگی این امام معصوم را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد، مرحله اول در زمان حیات امام حسین(ع) است که به‌عنوان یکی از شاهدان عادل، حی و واقعی عاشورا هستند که پیام عاشورا از سوی ایشان و حضرت زینب(س) منتقل شد.

وی با اشاره به اینکه مرحله دوم زندگی با برکت امام سجاد(ع) از روز عاشورا آغاز می‌شود، افزود: ایشان در بدترین شرایط تاریخی زندگی می‌کردند که از سوی حاکمان تحت فشارهای جسمی و روانی قرار داشتند، اما با این وجود در گسترش و احیای اسلام ناب و برگرفته از سیره حضرت رسول(ص) نقش بی‌بدیلی داشتند.

این استاد دانشگاه مطرح کرد: پس از واقعه کربلا یزید و بنی‌امیه که سرمست از جنایت کربلا بودند از این جهت که مدیریت جامعه از دست آنان خارج نشود و فضای پس از عاشورا را مدیریت کنند نظارت‌ها و قوانین سختی را حاکم کرده بودند؛ همچنین قتل‌ عامی را در مدینه راه انداختند و خون زن و فرزند مسلمان را مباح شمردند، از این‌رو فضای سیاسی مسمومی در آن زمان حاکم بود.

وی افزود: از لحاظ فرهنگی نیز بنی‌امیه در تلاش بود آثار حکومت علوی و الگوهای مناسب به جا مانده از دوران عدل علوی را خنثی کند و از بین ببرد، در این دوران افرادی در منبر پیامبر(ص) قرار می‌‎گرفتند که حقایق را باب میل خود تحریف می‌کردند و در نهایت جامعه‌ سرخورده‌ای ایجاد کردند که حکومت علوی را با شکست مواجه کردند.

عروتی موفق توضیح داد: با توجه به مسائلی که مطرح شد دوران امامت امام زین‌العابدین(ع) از لحاظ سیاسی و فرهنگی جزء تاریک‌ترین عصرهاست، لذا این امام بزرگوار قالب دعا را برای بیان سلسله حقایق برمی‌گزینند.

وی با اشاره به دومین روش و اقدام این امام شیعه در کنار تبیین مسائل اسلامی به روش دعا و مناجات، یادآور شد: احیای سنت و سیره رسول اکرم(ص) با تربیت صدها شاگرد آگاه و خودساخته در کنار یک زندگی ساده و بی‌آلایش، خرید و آزادی غلامان متعدد از جمله نقش مؤثر ایشان است.

عروتی موفق با بررسی روش دعا به‌عنوان یک روش خاص امام سجاد(ع) در تبیین، به تشریح آن پرداخت و گفت: 54 دعای صحیفه سجادیه در باب تبیین مسائل اسلامی با زبان دعا و مناجات، دعای ابوحمزه ثمالی که دنیایی از معارف اسلامی را در بردارد و رسالةالحقوق ایشان گویای این شیوه تبیین است.

بررسی روابط چهارگانه انسان با نگاهی بر اخلاق در رسالةالحقوق

این استاد دانشگاه در مورد موضوعات مطرح شده در رسالةالحقوق، تصریح کرد: در این رساله حقوق مختلف انسان مورد بررسی قرار گرفته است، از جمله روابط چهارگانه، ارتباط انسان با خدا، ارتباط با خود، ارتباط با هم‌نوعان و رابطه با طبیعت مطرح شده که در آن علم اخلاق توازن بخشیدن به این روابط را مشخص می‌کند. امام سجاد(ع) با نگاهی بر اخلاق این حقوق را مشخص می‌کنند.

عروتی موفق بیان کرد: آنچه در صحیفه سجادیه مطرح می‌شود شامل مسائل مختلف از جمله راز و نیاز با خدا، درخواست نیاز، مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و برخی قوانین و احکام شرعی است، اگر کسی با دید پژوهشگرانه به این مجموعه نگاه کند در‌می‌یابد که در متن این دعاها انسان‌شناسی، جهان‌شناسی، خداشناسی، عالم غیب، عالم فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه انبیا و اهل‌ بیت(ع)، فضایل و رذایل اخلاقی، مسائل اقتصادی و تاریخی نیز بیان شده است.

عضو هیئت‌ علمی گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا با اشاره به ضرورت اهمیت پرداختن و انس با این کتاب، گفت: امام خمینی(ره) وقتی به ترکیه تبعید می‌شوند در نامه‌ای که برای خانواده خود می‌نویسند در کنار سفارش آن‌ها به صبر از آن‌ها می‌خواهند برایشان یک کتاب صحیفه سجادیه ارسال کنند و یا این کتاب را به‌عنوان هدیه به نوه خود انتخاب می‌‌کنند، در وصیت‌نامه سیاسی خود ادعیه حیات‌بخشی همچون مناجات شعبانیه، دعای عرفه و صحیفه سجادیه که از آن به‌عنوان قرآن صاعد نام می‌برند را باعث افتخار می‌دانند.

عروتی موفق تأکید کرد: زبان دعا روش مخصوصی است که امام سجاد(ع) برای شیوه رسالت خود برگزیدند، یکی دیگر از ویژگی‌های بارز ایشان عبادت و سجده‌های طولانی برای بهره گرفتن از فرصت ارتباط بنده و خدا بوده است.

وی ادامه داد: این شیوه تبیین امام سجاد(ع) نشان می‌دهد که باید زبان دعا را جدی بگیریم، چراکه دعا در اصل ابزاری برای بیان حقایق است، شاید اغلب ما از دعا بیشتر به عنوان یک روش برای درخواست نیازهای خود استفاده می‌کنیم اما در کنار این، دعا یک زبان تعلیم، آموزش و البته روشی مهم و مؤثر است.

عروتی موفق با بیان اینکه دنیای امروز ما با بحران‌های متعددی از جمله بحران و خلأهای روحی و روانی معنوی و اخلاقی مواجه است، اظهار کرد: این بحران را می‌توان یکی از مهم‌ترین بحران‌های قرن 21 دانست، بشر امروز شاید از آسایش نسبی به سبب پیشرفت علم و گسترده شدن امکانات بهره‌مند است اما این آسایش به معنای آرامش نیست، بشر امروز بشری مضطرب است که رجوع به روانشناسان و روان‌پزشکان و استفاده از برخی داروها نشان‌دهنده وجود یک خلأ در اوست.

دعا نیازهای مقدم و مؤخر ما را مشخص می‌کند

وی افزود: این آرامش را می‌توان در سایه قرآن و دعا جست‌وجو کرد چراکه براساس آیه 28 سوره رعد «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دلهاست» و در زبان عربی اگر خبر مقدم بر مبتدا شود دستاورد آن انحصار است؛ در این آیه تأکید می‌شود که تنها راه رسیدن به آرامش یاد خداست، ممکن است موارد دیگر در زندگی انسان به او آرامش بدهد اما این آرامش‌ها نسبی و گذراست.

عروتی موفق با اشاره به اینکه دعا بهترین راه برای زنده کردن یاد خداست، بیان کرد: در دعا مهم‌ترین نیازها و خلأهای خود را با خداوند مطرح می‌کنیم، دعا نیازهای مقدم و مؤخر را به ما یاد می‌دهد که تنوع خواسته‌های خود و ترتیب آن‌ها را به ما آموزش می‌دهد.

وی تأکید کرد: با اشاره به آیه چهارم سوره فتح «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اوست خدایی که سکینت و وقار بر دل‌های مؤمنان آورد» یاد خدا به‌وسیله دعا می‌تواند ابزاری مهم برای بشر قرن 21 باشد و روح خسته و خلیده از ناهنجاری‌های او را التیام ببخشد.