چرا انسان به درگاه خداوند دعا و مناجات می‌کند

«دعا» اظهار احتیاج و نیاز به پیشگاه حضرت بی‌نیاز است، روشی برای بیان تهیدستی و فقر و نداری به محضر غنی مطلق و مالک جهان هستی. شب‌های قدر را با دعا و استغفار‌هایش می‌شناسیم، اما چرا انسان به درگاه خداوند دعا و مناجات می‌کند، در این گفت‌وگو یکی از اساتید دانشگاه بوعلی‌سینا همدان به چرایی دعا کردن و سبک‌های آن می‌پردازد.

محمدرضا فریدونی، عضو هیئت‌ علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: بهترین و مهم‌ترین دلیلی که انسان حتماً باید در سبک زندگی‌اش دعا را قرار دهد آیه 15 سوره فاطر است که می‌فرماید «يَا أَيُّهَا النَّاسُ‌ أَنْتُمُ‌ الْفُقَرَاءُ إِلَى‌ اللَّهِ‌ وَ اللَّهُ‌ هُوَ الْغَنِيُ‌ الْحَمِيدُ؛ ای مردم شما نیازمندان به درگاه خداوند هستید و خداوند غنی و بی‌نیاز است.»

وی ادامه داد: براساس این آیه از قرآن هویت انسان هویتی نیازمند است و این هویت نیازمندی را خداوند در وجود انسان قرار داده تا انسان به پیشگاه خداوند روی بیاورد.

فریدونی با بیان اینکه در یک تعریف ساده از انسان باید بگوییم که موجودی فقیر است، افزود: این نیازمندی انسان وقتی به پیشگاه خداوند روی می‌آورد معنا پیدا می‌کند. در ادامه آیه یاد شده خداوند خود را موجودی بی‌نیاز معرفی می‌کند. بنابراین، طبیعتاً انسانی که سراسر وجودش فقر و نیازمندی است به‌طور فطری به سمت و سوی خدایی می‌رود که شدیداً بی‌نیاز است.

وی با تأکید بر اینکه راز و نیاز کردن از هویت انسان نشئت می‌گیرد، یادآور شد: به همین منظور است که انسان در مسئله رزق و روزی، درمان و... با دعا نیازش را به پیشگاه خداوند ارائه می‌کند. انبیا و اولیای الهی نیز ما را با فقر و بی‌چیزی و نیازمندیمان به پیشگاه خداوند آشنا کرده‌اند و درصدد بوده‌اند که ما را با این هویت درونی آشنا کنند، این همان سبک تربیتی است که انسان را قدم به قدم به درگاه خداوند پیش می‌برد تا انسان به بالاترین مرحله قرب الهی دست یابد؛ که البته در بالاترین مرحله قرب الهی نیز نیازمندی انسان بیش از پیش شدت پیدا می‌کند، چراکه نسبت به خداوند به معرفت بالاتری دست یافته است.

با تواضع نفس خود را تربیت کنیم

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه ما باید با تواضع نفسمان را تربیت کنیم، افزود: تکبر با ساحت انسان سازگار نیست، بوعلی سینا در این باره می‌گوید «هر چه انسان واقعیت خودش و هستی را بهتر درک کند مقامش نیز در آخرت بالاتر است» و این یعنی واقعیت هستی انسان که همان فقر است.

فریدونی با بیان اینکه تواضع از شعاع‌های فقر است، اظهار کرد: وقتی انسان واقعیت هستی را درک کند به فقیر بودن خود اعتراف خواهد کرد؛ به همین دلیل است که اعتراف کردن و به نوعی دعا و مناجات کردن مرتبه انسان را بالا می‌برد.

عضو هیئت‌ علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا تصریح کرد: یکی از فلسفه‌های دعا این است که انسان اظهار و اعتراف و شکستگی خود را بیان می‌کند. این اعتراف است که باعث ترقی او می‌شود به همین دلیل است که ائمه ما همه اهل دعا، راز و نیاز با خداوند بودند. انسان باید به بهانه‌ای به دنبال کمبودهای خود بگردد تا به سمت حریم امن خداوند راه پیدا کند.

 ادب؛ بالاترین نوع دعا به پیشگاه خداوند

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه بالاترین ادب دعا این است که انسان در درگاه خداوند مضطر شود، افزود: وقتی انسان در تنگنایی قرار بگیرد و بفهمد که به جز خداوند کسی نیست که به او کمک کند همین ادب بالاترین نوع دعا به پیشگاه خداوند است.

وی با اشاره به اینکه آداب دعا به سه دسته تقسیم می‌شود، افزود: نوع اول این آداب مربوط به قبل از دعاست، نوع دوم آداب هنگام دعا کردن است و نوع سوم نیز آداب پس از آن است.

فریدونی گفت: از جمله آداب قبل از شروع دعا این است که انسان معرفت خود را نسبت به خداوند بیشتر کند. در روایات آمده است کسی از امام معصوم سؤال می‌کند چرا دعای من مستجاب نمی‌شود، ایشان می‌فرمایند علت مستجاب نشدن دعای شما این است که کسی را می‌خوانید که او را نمی‌شناسید.

وی طهارت ظاهری همچون وضو گرفتن را از دیگر آداب دعا قبل از شروع آن برشمرد و بیان کرد: انسان پیش از شروع به دعا کردن باید به اجابت دعایش یقین داشته باشد و نباید با شک و تردید شروع به دعا کردن کند.

فریدونی به آداب خاص به هنگام دعا کردن اشاره کرد و گفت: هنگام دعا کردن باید با خضوع و خشوع دعا کنیم و خداوند را با اسماء الهی‌اش بخوانیم و به این نام‌ها او را قسم دهیم. صلوات فرستادن یکی دیگر از آداب دعا کردن است که باید در هنگام دعا به آن توجه کنیم.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بوعلی همدان تصریح کرد: از جمله آداب پس از دعا کردن نیز این است که بر دعا مداومت داشته باشیم و شب و روز ذکر خداوند را بگوییم. پس از پایان دعا نیز صلوات بفرستیم.

آثار و برکات دعا بر وجود انسان

وی با بیان اینکه آرامش درونی یکی از مهم‌ترین آثار دعا است، افزود: خداوند در قرآن می‌فرماید دل‌ها با یاد خداوند آرامش می‌گیرد. یاد خداوند و دعا و مناجات در پیشگاه او لذت خاصی به انسان می‌بخشد که آن هم به علت نزدیکی به خداوند است. از بزرگ‌ترین غنائم دعا، انس با خداوند متعال است به‌طوری که امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه می‌فرمایند خدایا خود را به من ببخش که با تو انس پیدا می‌کنم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: انسان وقتی محبت خداوند را پیدا می‌کند نماز و دعا نه تنها برایش سخت نمی‌شود بلکه لذت‌بخش نیز هست.

فریدونی با اشاره به اینکه شرح صدر یکی دیگر از آثار و برکات دعا کردن است، افزود: خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید شب‌ها برای دعا و مناجات بیدار شو و در ادامه آیات می‌فرماید دعا و مناجات برای این است که فردا می‌خواهی وارد جامعه شوی و در بین مردم حضور پیدا کنی، بنابراین براساس آیه قرآن مناجات کردن به انسان شرح صدر می‌دهد و به وی لطافت روحی می‌بخشد و حالت خوف و رجا به انسان دست می‌دهد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: به عبارت دیگر وقتی انسان اهل دعا می‌شود مشارکت اجتماعی هم پیدا می‌کند، امکان ندارد انسانی شب هنگام با خداوندش راز و نیاز داشته باشد اما در روز به مشکلات مردم رسیدگی نکند.

وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: دعا کردن خود استجابت است همین که انسان توفیق پیدا می‌کند دعا کند در حقیقت دعایش مستجاب شده است، چراکه هر کسی لیاقت حضور در پیشگاه خداوند را ندارد. اما اگر انسان دعا می‌کند و دعایش مستجاب نمی‌شود حداقل با خداوند ارتباط معنوی گرفته است، این دعا یا ذخیره آخرت برای او می‌شود یا از کفاره گناهانش محسوب می‌شود و یا در آینده به اجابت خواهد رسید؛ به هر حال با ارتباط انسان با خداوند بزرگ‌ترین توفیق به وی دست داده است.