چرا باید خداوند را بشناسیم؟

حجت‌الاسلام والمسلمین هادی عیوضی، مدرس علوم قرآنی حوزه علمیه امام حسین(ع) همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، به بیان ۱۶ فراز دعای عرفه از دیدگاه امام حسین(ع) پرداخت و گفت: ایشان در این روز پس از اینکه وضو گرفتند و خانواده‌شان پشت سرشان قرار گرفتند با رعایت تمام مقدمات خواندن دعا، به حالت خضوع و تواضع به حمد و ثنای الهی پرداختند، جایگاه خود را در عالم هستی بیان کردند، به صفات الهی اعتراف کردند و اهمیت شکر نعمت‌های الهی را بیان کردند.

وی با اشاره به اینکه در فراز پنجم دعای عرفه می‌فرمایند که انسان ناتوان از شکرگزاری خداوند است، بیان کرد: یکی از مهم‌ترین آسیب‌های جامعه کنونی ناسپاسی است، در قرآن کریم یک بار خداوند به شدت از انسان‌ها گلایه دارد که در آیه 17 سوره عبس می‌فرماید «قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ؛ مرگ بر انسان که چقدر انسان ناسپاس است.»

عیوضی یادآور شد: حضرت سیدالشهدا(ع) در فراز ششم اعتقادات خود را بیان می‌کند، این نکته بسیار خوب است که انسان اعتقادات خود را بشناسد و علاوه بر آن بتواند آن را عرضه کند، سپس در فراز بعدی ستایش‌کنندگان و حامدین درگاهش را بیان می‌کند، درخواست‌های خودش را از خداوند بیان می‌کند، خداوند را با عنایات الهی معرفی می‌کند، خداوند را تعریف می‌کند و پس از آن صفت‌های انسان را بیان می‌کند و اقرار به خطا می‌کند که خداوند با آن صفات خوب است و انسان با صفاتی خاص که به همین دلیل به استغفار و توبه می‌پردازد.

وی ادامه داد: در فرازهای بعدی در زمینه دعای عرفه و سرزمین عرفات صحبت می‌کند و در نهایت به عشق‌بازی با خداوند پرداخته و گفت‌وگوهایی عاشقانه با او دارد. در این فرازها امام حسین(ع) سعی می‌کند شناخت و معرفت را نسبت به خداوند بیان کند.

مدرس علوم قرآنی حوزه علمیه امام حسین(ع) همدان با بیان اینکه آموزه‌های اسلام در سه بخش بینش و شناخت، اخلاق و احکام ارائه می‌شود، افزود: بینش و شناخت به مفهوم کسب معرفت نسبت به خالق، مخلوق و جهان هستی است. اخلاق به مفهوم صفاتی است که موجب رشد و یا سقوط انسان می‌شود همچون صبر و یا حسادت؛ و احکام نیز به مفهوم بایدها و نبایدهایی است که در دین اسلام وجود دارد.

عیوضی با اشاره به اینکه عرفات یکی از اعمال و مناسک حج است و حج نیز از احکام و واجبات اسلام است، اظهار کرد: یکی از مناسک حج عرفات است، گرچه حج پیش از اسلام نیز وجود داشته اما پس از اینکه پیامبر به پیامبری مبعوث شدند حج دوباره از جمله اعمال مهم اسلام شده و تکمیل‌تر شد. گاهی عرفه را به خوبی رعایت نمی‌کردند که پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمودند «الحج عرفات، حج یعنی عرفه و شناخت خداوند.»

محوریت اعمال حج توحید است

این مدرس حوزه علمیه با تأکید بر اینکه محوریت اعمال حج توحید است، افزود: هدف از برگزاری این مناسک مهم این است که ما بدانیم دنیا خالقی دارد که برگزاری دعای عرفه نقش بسزایی در تحقق این هدف دارد.

وی با بیان اینکه انسان خلق شده تا به رشد و کمال برسد، اظهار کرد: هدف از خلقت انسان شکوفا شدن استعدادهایی است که خداوند در وجود انسان نهادینه کرده است. حال اگر شخصی بخواهد رشد کند باید اعمال و رفتارهایی را انجام دهد؛ اما پیش از اینکه انسان اعمالی انجام دهد از منظر شخصیتی باید بینش و تفکراتش نسبت به آن موضوع شکل گرفته باشد. بنابراین تا زمانی که خداوند را نشناسیم نسبت به او گرایش نخواهیم داشت و احکامی را که برایمان توصیه کرده است نمی‌توانیم انجام دهیم.

عیوضی گفت: حال سؤال اینجاست که ما با وجود اینکه مخلوق هستیم و نقص داریم چگونه می‌توانیم خداوند بی‌نقص را بشناسیم و نسبت به آن معرفت پیدا کنیم؟ در اسلام دو روش کلی برای شناخت خداوند وجود دارد که هر دو روش نیز از طرف معصومین بیان شده است. روش اول به وسیله خود خداوند، خداوند را بشناسیم. امام سجاد(ع) در این باره می‌فرمایند «بک عرفتک یعنی من به وسیله خودت، خودت را شناختم»، این نوع شناخت سطح بالاتری دارد و افرادی که سطح بینش و جایگاه بالاتری دارند این‌گونه خداوند را می‌شناسند. روش دیگری از شناخت خداوند رسیدن از معلول به علت است. امام علی(ع) در این‌باره می‌فرمایند «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، در اینجا شناخت نفس آسان‌تر است چراکه ما انسان‌ها چیزهایی را که با حواس پنج‌گانه حس می‌کنیم بهتر آنها را درک می‌کنیم تا چیزهایی که انتزاعی هستند.

وی ادامه داد: شناخت نفس از دو جایگاه انجام می‌شود یکی از جهت جایگاه انسان در میان سایر مخلوقات که امیرالمؤمنین(ع) در این باره می‌فرمایند خداوند رحمت کند کسی که بداند از کجا آمده، در کجاست و به کجا می‌رود. گاهی هم شناخت از نوع شناخت سیستم فیزیکی انسان است که به‌عنوان موجود زنده نظم بسیار خاصی دارد و از گل خلق شده است؛ که از این طریق نیز می‌توان به شناخت خداوند رسید.

عیوضی با تأکید بر اینکه در این راه یک انسان کامل همچون معصومین باید انسان را یاری دهد، یادآور شد: امام حسین(ع) این موارد را در دعای عرفه به‌خوبی مورد بررسی قرار داده و ما را در شناخت بیشتر و بهتر خداوند یاری می‌دهد.

موانع شناخت خداوند

عیوضی در بخش دیگری از سخنانش به موانع شناخت خداوند پرداخت و گفت: یکی از موانع شناخت و کسب معرفت نسبت به خداوند گناه کردن است. گناه آثاری دارد که حوزه گرایش انسان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

وی یادآور شد: به تعبیر قرآن کریم گاهی ما به‌واسطه انجام گناه قلبمان سنگین می‌شود و این مسئله موجب خواهد شد که حقیقت‌ها را نبینیم و معرفت‌های لازم را به دست نیاوریم‌. براساس روایات حب دنیا رأس تمام خطایاست. گرایش به دنیا سبب می‌شود انسان معرفت‌هایش نیز کم‌رنگ‌تر شود.

عیوضی در ادامه هوای نفس را یکی دیگر از عوامل موانع شناخت خداوند دانست و گفت: کسی که به‌ جای خداوند هر چیزی را دوست بدارد و هوای نفس را به‌ جای رضایت خداوند محوریت قرار دهد به معرفت لازم نسبت به خداوند نخواهد رسید.

وی تأکید کرد: امام معصوم نسبت به خداوند معرفت کامل دارند و می‌توانند برای کسب معرفت نسبت به خداوند دست ما را بگیرند‌، به‌طوری که در مورد امام حسین(ع) تعبیری هست که می‌فرمایند حسین کلید هدایت و کشتی نجات است؛ که هم راه را به انسان نشان می‌دهد و هم دست انسان را می‌گیرد و با خودش به سمت خداوند می‌برد و زمینه‌ای را برای عبودیت فراهم می‌کند.