خشوع و فروتنی از اصول دعا کردن در درگاه خداوند است

به گزارش ایکنا از همدان، محمدرضا فریدونی، عضو کانون دعاپژوهی صادقین همدان و مدرس گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا همدان در سخنانی به تشریح و تفسیر فرازهای ابتدایی دعای دوازدهم صحیفه سجادیه پرداخت که در متن زیر می‌خوانیم: 

دعای دوازدهم حضرت سجاد(ع) در اعتراف به گناه و درخواست بازگشتن به‌سوی خدای تعالی است. امام سجاد(ع) در فراز اول این دعا می‌فرماید: «اللَّهُمَّ إِنَّهُ يَحْجُبُنِي عَنْ مَسْأَلَتِكَ خِلَالٌ ثَلَاثٌ، وَ تَحْدُونِي عَلَيْهَا خَلَّةٌ وَاحِدَةٌ» خدایا، مسلماً سه خصلت، مرا از درخواست از حضرتت مانع می‌شود؛ و یک خصلت، مرا به جانب درخواست از تو پیش می‌برد. سه خصلتی که مانع درخواست بنده است در فراز بعدی مطرح می‌شود.

در فراز دوم می‌‌فرماید: «يَحْجُبُنِي أَمْرٌ أَمَرْتَ بِهِ فَأَبْطَأْتُ عَنْهُ، وَ نَهْيٌ نَهَيْتَنِي عَنْهُ فَأَسْرَعْتُ إِلَيْهِ، وَ نِعْمَةٌ أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَيَّ فَقَصَّرْتُ فِي شُكْرِهَا» یکی از این خصلت‌ها این است: کار خوبی که مرا به آن فرمان دادی و من در انجامش کندی کردم، کار زشتی که مرا از آن بازداشتی و من در ارتکابش شتاب ورزیدم و سوم نعمتی که به من دادی و من در سپاسگزاری‌اش کوتاهی کردم.

یکی از نکاتی که امام سجاد(ع) در این دعا مطرح می‌کند مسئله حُسن ظن به پروردگار است؛ این دیدگاه از نشانه‌های اعتقاد صحیح به خداوند است، اینکه فرد به خدای خود امید داشته باشد و از او مأیوس نشود، در عین حال از او خوف داشته باشد و از حساب و کتابی که خدا دارد هراسان باشد.

بیشتر بخوانید:

• ۳ خصوصیت فرد ظالم در کلام امام سجاد(ع)
• 13 وظیفه مؤمن در کلام امام سجاد(ع)
• ایمان به ملائکه مرتبه‌ای از ایمان به خداوند است
• انسان در مقام دعا نباید خود را از خداوند طلبکار بداند
• رضای خداوند؛ آنچه که موجب پایداری پیامبر(ص) در بلاها شد

آثار اعتقاد صحیح، اعتقاد و امید به خدا و خوف از اوست که این دو باید در قلب مؤمن با هم جا بگیرد. براساس حدیثی از امام کاظم(ع)، هرگز بنده مؤمن به خداوند عزیز حسن ظن نشان نمی‌دهد مگر اینکه خداوند متعال با آن بنده با حسن ظن و گمان نیک رفتار می‌کند، چراکه خداوند متعال کریم است و از اینکه با امید بنده‌اش مخالفت کند، حیا دارد.

امام سجاد(ع) در این دعا به ما می‌فرماید: گمان خود به خدا را نیک کنید و به سوی او رغبت داشته باشید، اگر بنده به خدای خود خوش‌گمان باشد و هیچ گناهی او را از رفتن به درگاه خدا و تضرع و زاری باز ندارند و در عین حال از عدل خداوند در خوف باشد.

در فراز سوم می‌فرماید: «وَ يَحْدُونِي عَلَى مَسْأَلَتِكَ تَفَضُّلُكَ عَلَى مَنْ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ إِلَيْكَ، وَ وَفَدَ بِحُسْنِ ظَنِّهِ إِلَيْكَ، إِذْ جَمِيعُ إِحْسَانِكَ تَفَضُّلٌ، وَ إِذْ كُلُّ نِعَمِكَ ابْتِدَاءٌ» و آنچه مرا به سوی درخواست از تو پیش می‌برد؛ احسان توست به کسی که با نیت خالص به سوی تو آمد و با خوش‌گمانی‌اش به پیشگاه حضرتت وارد شد؛ زیرا تمام احسانت تفضل و هم نعمتت، آغاز و ابتدایی از سوی تو نسبت به آفریده‌هاست.

این عبارت‌های امام سجاد(ع) نکته‌ای را تذکر می‌دهد که انسان حتی آنجا که بالاترین اعمال را هم انجام می‌دهد باز هم محتاج عنایت و فضل خداست؛ هیچ عملی به گونه‌ای انجام نمی‌شود که انسان بخواهد طلبکار خدا باشد. کسانی که با خدا آشنا هستند هرچه اعمال را بهتر انجام دهند باز خود را طلبکار خداوند نمی‌دانند. 

امام سجاد(ع) در این فراز یکی از مسائل اعتقادی مهم را به ما تذکر می‌دهند که هر نعمتی به ما رسیده همه از روی بی‌استحقاقی ما بندگان است، ما قابلیت دریافت آن نعمت را نداشتیم بلکه خداوند از روی لطف خود آنها را عطا کرده است. بنابراین با خواندن این دعا و توجه به این نکته، در وجود انسان ریشه طلبکاری خشکیده می‌شود.

امام سجاد(ع) در فراز چهارم این دعا می‌فرماید: «فَهَا أَنَا ذَا، يَا إِلَهِي، وَاقِفٌ بِبَابِ عِزِّكَ وُقُوفَ الْمُسْتَسْلِمِ الذَّلِيلِ، وَ سَائِلُكَ عَلَى الْحَيَاءِ مِنِّي سُؤَالَ الْبَائِسِ الْمُعيِلِ» ای معبود من، اینک منم که به پیشگاه عزتت ایستاده‌ام؛ ایستادن فرمان‌بردار خوار و براساس حیا و شرمم از تو درخواست‌کننده‌ام، درخواست‌کننده بی‌نوای عیال‌وار. 

این فراز نیز به نکته‌ای اشاره می‌کند که از آداب در خانه خدا رفتن است. امام سجاد(ع) در این دعا می‌فرماید: اگر خواسته و حاجتی از خدا دارید فقیرانه و ذلیلانه باید در خانه خدا بروید نه از روی کبر و طلبکاری. امام معصوم که عصمت دارد، هیچ‌گاه به معنای واقعی از فرمان خدا سرباز نزده و کمال طاعت و عبودیت را در خانه خدا داشته؛ این‌گونه راز و نیاز می‌کند و این برای ما درسی است.

در این باره قرآن کریم در آیه 55 سوره اعراف می‌فرماید: «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ؛ پروردگارتان را از روی فروتنی و زاری و مخفیانه بخوانید و از آداب و شرایط دعا تجاوز نکنید؛ یقیناً خدا متجاوزان را دوست ندارد.» پس حالت خشوع و فروتنی از اصول دعا کردن در درگاه خداوند است.