چرایی قسم خوردن خداوند در 5 آیه سوره طور

حجت‌الاسلام والمسلمین صادق صالح، قرآن‌پژوه همدانی در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با اشاره به اینکه سوره طور ششمین سوره‌ای است که با قسم شروع می‌شود، اظهار کرد: این سوره دارای سه بخش است که مورد بررسی قرار می‌گیرد.

وی افزود: در بخش اول از آیات 1 تا 16، خداوند متعال پنج قسم یاد می‌کند، هر انسانی کنجکاو می‌شود که چه مطلب مهمی هست که می‌خواهد بیان شود، چقدر مهم است و در سرنوشت انسان تأثیر خواهد داشت که برای آن قسم یاد می‌شود و هر قاری پیگیر می‌شود و منتظر است که جواب قسم را بداند «إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ(7) مَّا لَهُ مِن دَافِعٍ(8)؛ عذاب خدا اتفاق می‌افتد و هیچ‌چیز جلودارش نیست.»

صالح ادامه داد: با شنیدن جواب قسم، عکس‌العمل‌هایی در انسان رخ می‌دهد و نسبت به عذاب الهی جدی می‌شود و با خودش فکر می‌کند که مگر من که مخاطب این آیات هستم به این مسئله توجه نمی‌کردم که خدای متعال این‌گونه مرا با قسم‌هایش مخاطب قرار داده؟ منظورش از این عذاب قطعی چیست؟ چه اتفاقی قرار است بیفتد؟ چه نوع عذابی است؟ این عذاب برای چه کسی قرار است؟ آیا برای همه اتفاق می‌افتد؟

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: آیات 9 و 10 تا حدودی جواب این سؤال که چه اتفاقی قرار است بیفتد را می‌دهد «يَوْمَ تَمُورُ السَّمَاءُ مَوْرًا(9) وَ تَسِيرُ الْجِبَالُ سَيرْا(10)؛ آسمان به سرعت به جنب‌وجوش درمی‌آید و کوه‌ها به شدت به حرکت درمی‌آید» اما هنوز این سؤال که این‌ها چه ارتباطی به انسان دارد و چه اتفاقی برای انسان می‌افتد جواب داده نشده است.

بیشتر بخوانید:

• راهکار خوشبختی از منظر قرآن کریم
• شرایط استجابت دعا چیست؟
• متقین واقعی چه کسانی هستند؟

وی تأکید کرد: آیه 11 تا 14 می‌گوید که این عذاب برای چه کسانی اتفاق می‌افتد و ضمناً کم‌کم انسان را نسبت به کنجکاوی و چرایی قسم خوردن خدای متعال قانع می‌کند «فَوَيْلٌ يَوْمَئذٍ لِّلْمُكَذِّبِينَ(11)» معلوم می‌شود که این عذاب برای کسانی است که قیامت را دروغ می‌دانستند.

این قرآن‌پژوه گفت: ممکن است کسانی باشند که نسبت به قیامت بی‌تفاوت باشند، اما به زبان آن را تکذیب نکنند آیا این عده مشمول عذاب نیستند و فقط کسانی که به مبارزه و تکذیب علنی قیامت اقدام کنند شامل می‌شود «الَّذِينَ هُمْ فىِ خَوْضٍ يَلْعَبُونَ(12)» همانان كه با فرو رفتن در گفتار و كردار باطل با حقايق‏ بازى می‌کنند.

صالح توضیح داد: از آنجا که اعمال و رفتار انسان تابع عقیده و باور اوست، بنابراین قطعاً بین چگونگی عملکرد کسانی که به آخرت و قیامت اعتقاد دارند و بین کسانی که به این مرحله از زندگی بی‌تفاوت هستند یا آن را رد می‌کنند تفاوت فاحش وجود دارد؛ همان‌گونه که در آیه 16 به این مطلب نیز اشاره می‌شود.

وی ادامه داد: آیه 13 و 14 علاوه بر اینکه نوع عذاب را مشخص می‌کند بیان می‌کند که منظور از تکذیب‌کنندگان، کسانی هستند که آتش جهنم را دروغ دانستند، «يَوْمَ يُدَعُّونَ إِلىَ‏ نَارِ جَهَنَّمَ دَعًّا(13) هَذِهِ النَّارُ الَّتىِ كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ(14)؛ روزى كه آنان را با خشونت و زور به سوى آتش می‌رانند(13)، و به آنان می‌گویند اين همان آتشى است كه همواره آن را تكذيب می‌کردید(14)»؛ بنابراین این افراد دو عذاب دارند یکی خشونت و دیگری آتش جهنم.

صالح با بیان اینکه در آیه 16 تعبیری به‌کار رفته که نشان از تطابق عمل و نتیجه دارد، افزود: «إِنَّمَا تجُزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»، این تعبیر 9 بار در 9 سوره قرآن به‌کار رفته و کنایه از این است که عاقبت شما در گرو اعمال و رفتار شماست و هرچه نصیب‌تان بکنیم به سبب اعمال خودتان است و چون رفتار انسان مبتنی بر اعتقادات و باورهای اوست. بنابراین، مهم‌ترین مسئله سرنوشت‌ساز همان باورهای و اعتقادات و رفتار ما هستند، نکته دیگر اینکه در تعبیر «مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ» یک نوع دقت و بشارت وجود دارد.

وی ادامه داد: عبارت «ما تعملون» یعنی اعمال و رفتاری که انجام می‌دهید اما عبارت «مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ» یعنی اعمالی که دائماً انجام می‌دهید؛ به‌عبارت دیگر جزا و پاداش انسان‌ها بر اساس اعمال دائمی و عادتی است که انسان دائماً باور دارد نه اینکه گاهی تحت تأثیر قرار بگیرد.

صالح تصریح کرد: در آیه 19 نیز همین تعبیر برای متقین به‌کار رفته به این معنا که برخی نعمت‌ها و لذت‌های بهشتی متقین به‌خاطر اعمال دائمی آن‌ها بوده است «كُلُواْ وَ اشْرَبُواْ هَنِيَا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ(19)؛ به آنان می‌گويند به پاداش اعمالى كه همواره انجام مى‌‏داديد از اين نعمت‌ها بخوريد و بياشاميد، گوارايتان باد.»

وی با اشاره به بخش دوم، آیات 17 تا 28 این سوره مبارکه، گفت: در این بخش نقطه مقابل مکذبین قیامت را بیان می‌کند که با این آیه شروع می‌شود «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فىِ جَنَّاتٍ وَ نَعِيمٍ(17)» و این مطالب را بیان می‌کند که جایگاه، عطایا و لذت‌های مختلف، متنوع و غیرقابل تصورشان، ملحق شدن خانواده‌ها و فرزندانشان در بهشت به آن‌ها و سؤال کردن و ارتباط داشتن بهشتیان با یکدیگر مطرح است.

صالح بیان کرد: بخش سوم، آیات 29 تا 47 است که به‌نوعی نتیجه‌گیری از دو فراز قبل است و می‌خواهد با بیان این مطالب چند نتیجه را بگیرد از جمله مهیا بودن زمینه شنیدن سخن حق و تذکر پیامبر(ص)، روش تأثیر و نفوذ سخن روش قالبی و محتوایی، روش معنوی و باطنی (دو آیه آخر سوره)، مطرح کردن احتمالات و دلایل، تکذیب قیامت و رد قاطعانه و محکم این دلایل.