وحدت حوزه و دانشگاه نیازمند مدل‌پردازی است

به گزارش ایکنا از همدان، علی‌اکبر عروتی موفق، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بوعلی سینا در نشست «بررسی مزایا و موانع تحقق وحدت حوزه و دانشگاه» اظهار کرد: پیشینه وحدت حوزه و دانشگاه به قبل از انقلاب برمی‌گردد، پایه‌های این وحدت از سوی آیت‌الله مفتح مستحکم شد.

وی ادامه داد: از سال 1313 با تأسیس دانشگاه تهران یا جلوتر از آن دارالمعلمین، این اندیشه در بین برخی از دلسوزان جامعه اسلامی مطرح بوده و حتی اساتیدی از حوزه به دانشگاه می‌آمدند تا رسالت خود را انجام دهند.

عروتی موفق افزود: اساتیدی همچون الهی قمشه‌ای، علامه حسن‌زاده آملی، آیت‌الله جوادی آملی، سیدجعفر شهیدی، شهید مطهری، مهدی محقق از اساتیدی هستند که در حوزه‌های مختلف از جمله عرفان، فلسفه، ادبیات، فقه و حقوق سرآمد بودند و با آمدن به دانشگاه سعی کردند نهاد دانشگاه را در حوزه علوم انسانی به سمت‌وسوی الهی پیش ببرند.

وی ادامه داد: بعد از انقلاب یکی از اساتیدی که به جد این بحث را دنبال کرد شهید مفتح بود، این پیگیری را دشمن به‌خوبی شناسایی کرد و با به شهادت رساندن او سعی کرد مسئله وحدت حوزه و دانشگاه را از حرکت بالنده خود دور نگه دارد، اما با حُسن توجه امام خمینی(ره) و پس از آن رهبر انقلاب موجب شد این حرکت با شهادت آیت‌الله مفتح متوقف نشود.

عروتی موفق با اشاره به اینکه تلقی‌های مختلفی از وحدت حوزه و دانشگاه وجود دارد، اظهار کرد: شاید برخی این طور گمان می‌کنند وقتی از وحدت سخن به میان می‌آید این است که یکی در دیگری ادغام شود، یا حوزه ماهیت دانشگاهی پیدا کند و یا دانشگاه ماهیت حوزوی، در حالی که بانیان وحدت حوزه و دانشگاه هیچگاه چنین دیدگاه نداشتند، دانشگاه و حوزه هر کدام نهاد علمی هستند که با شرح وظایف و رسالت‌های خاصی تأسیس شده‌اند، به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی حوزه بیان کننده قول الهی و دانشگاه بیان کننده فعل الهی است.

وحدت حوزه و دانشگاه؛ وحدت در هدف و انگیزه

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه موضوع حوزه و دانشگاه یکی نیست؛ گفت: روش‌های این دو نیز باهم متفاوت است چراکه حوزه بیشتر علوم انسانی است اما دانشگاه تلفیقی از علوم مختلف از جمله علوم انسانی و تجربی است لذا وقتی ما از وحدت سخن می‌گوییم وحدت موضوع و روش مدنظر نیست بلکه وحدت در هدف، غایت و انگیزه است.

وی ادامه داد: دانشگاه و حوزه در یک راستا هدف خود را دنبال می‌کنند، رشد و تعالی جامعه اسلامی، تربیت انسان متعهد، حل نیازهای اجتماعی و الهی کردن جامعه از اهداف مشترک این دو نهاد است، به همین علت باید همسویی داشته باشند و در این راستا قدم بردارند.

عروتی موفق با بیان اینکه وحدت حوزه و دانشگاه یکی از ابزارهای تحقق اهداف گام دوم انقلاب است، تصریح کرد: از این رو این دو با همسویی باهم باید مفاد بیانیه گام دوم را محقق کنند. وحدت حوزه و دانشگاه می‌تواند نقش مهمی در روند تحول فکری و فرهنگی جامعه داشته باشد، به میزانی که این دو به همدیگر نزدیک می‌شوند این اهداف بهتر محقق می‌شود.

عینیت پیدا کردن دانشگاه اسلامی در سایه وحدت

وی یادآور شد: تحقق وحدت حوزه و دانشگاه باعث می‌شود تبادل امتیازات صورت بگیرد و به عبارتی حوزه و دانشگاه از توانمندی‌های یکدیگر استفاده کنند. این دو نهاد قابلیت‌هایی دارند که وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، به منزله دو بال برای رشد جامعه می‌شود. تأمین نیروی انسانی مؤمن کارآمد و متخصص یکی از مزایای دیگر تحقق این وحدت است. در نهایت عینیت پیدا کردن دانشگاه اسلامی در سایه وحدت محقق می‌شود.

عروتی با اشاره به تعاملات خوبی که در بین حوزه و دانشگاه وجود دارد، یادآور شد: دانشگاه توانسته از برخی ظرفیت‌های حوزه به‌خوبی استفاده کند، حضور نهاد رهبری در دانشگاه‌ها، برگزاری نماز جماعت، حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان در رشد فرهنگی دانشجویان نقش مهمی ایفا کرده، 14 واحد درسی معارف از واحدهای دانشجویان مرتبط با دروس حوزه علمیه است.

این استاد گروه معارف بیان کرد: این تعاملات خوب بین حوزه و دانشگاه وجود دارد از طرفی حوزه‌های علمیه در بحث‌های روشی از دانشگاه‌ها خوب استفاده کرده‌ است، حوزه از جهت شکلی از ساختار و سیستم دانشگاه‌ها الگوبرداری کرده است، این الگوها بومی شده و پرورش پیدا کرد. نمونه آن در کتب درسی حوزه‌ها که موجب شد نظم خوبی پیدا کنند و از نظر نظام تألیف نیز الگوگیری خوبی انجام شده است، پس از انقلاب اصول تعلیم و تربیت در کتب درسی مورد توجه قرار گرفت که این وام گرفته از دانشگاه است و آموزش را در حوزه علمیه تسهیل کرد. امروز رتبه‌بندی دقیقی در حوزه‌ها همچون سطوح و پایه‌های مختلف شکل گرفت و پایان‌نامه نویسی در سطح 3 و 4 اعمال شد.

وی با اشاره به اینکه امروز به میزانی که حوزویان در دانشگاه حضور پیدا کردند دانشگاهیان در حوزه فرصت حضور نداشته‌اند، اظهار کرد: در هر حال تعامل از سوی هر دو نهاد وجود داشته اما با نقطه ایده‌آل فاصله داریم و وحدتی که مورد نظر امام(ره) بوده فاصله داریم. در رشته‌های الهیات و زیر شاخه‌های آن و رشته‌های معارفی اساتید حوزه ورود خوبی در دانشگاه داشتند، حوزه هم لازم است که تعاملات خود با دانشگاه را بیشتر کند و در رشته‌های جامعه‌شناسی، روانشناسی و اقتصاد از ظرفیت اساتید دانشگاهی که در علوم روز این رشته‌ها خبره هستند استفاده کند.

معاون فرهنگی سابق دانشگاه بوعلی افزود: در برخی مراکز علمیه قم شاید این وحدت بیشتر نمود پیدا کرده، برای نمونه در اعزام مبلغان دینی به کشورهای خارجی نیازمحور عمل شد که بسیار موفق و پیشرفته بود، مؤسسه نور در بحث هوش مصنوعی کار بزرگ و ارزشمندی انجام داده است که کار پژوهشگر حوزه یا دانشگاه را در زمینه علوم انسانی دسترسی به منابع و پردازش را بسیار آسان کرده است.

عروتی موفق ادامه داد: لازم است که بین مبانی دینی و یافته‌های روز علوم، هماهنگی و تلفیق ایجاد شود، این جدایی باعث شده در این زمینه آسیب‌پذیر شویم. کارگروه‌های مشترکی در این راستا باید تشکیل شود پروژه‌های تحقیقاتی کارگاه‌های مشترک و اتاق فکری برای ایجاد پیوند بین حوزه و دانشگاه باید شکل بگیرد؛ یعنی دبیرخانه مستمری وجود داشته باشد تا این پیوند ایجاد شود.

وی با بیان اینکه هر چقدر این دو نهاد به یکدیگر نزدیک شوند رشد و تعالی آن نهاد بیشتر می‌شود، ادامه داد: در دانشگاه بوعلی دبیرخانه وحدت حوزه و دانشگاه ایجاد شده اما نتوانست به‌صورت مستمر در این مسیر قدم بردارد. یکی از موانع مهم تحقق وحدت این است که در اصل این نیاز و عطش نه در حوزه و نه در دانشگاه وجود ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا اظهار کرد: از ابتدای شکل‌گیری موضوع وحدت حوزه دانشگاه باید یک مدل درست برای آن ارائه می‌شد، برای نمونه نهادی مثل شورای انقلاب فرهنگی ابعاد و زوایای موضوع وحدت را به‌صورت کارشناسانه بررسی می‌کردند و مدل‌های مختلفی را ارائه می‌کردند. این اتفاق نیفتاد لذا از یک الگوی ثابت پیروی نشد.

وی یادآور شد: اغلب در این زمینه مباحث کلی مطرح می‌شود. آنچه تاکنون در زمینه وحدت بین این دو نهاد آموزشی اتفاق افتاده مسائل شکلی بوده که از اساتید حوزه در دانشگاه و از اساتید دانشگاه در حوزه حضور پیدا کردند یا همایش‌های مشترکی برگزار شده که به‌دلیل نبودن یک مدل انجام شده است.

مصادیق تحقق وحدت حوزه و دانشگاه

عروتی موفق به مصادیقی در تحقق وحدت حوزه و دانشگاه اشاره کرد و گفت: مؤسسه امام خمینی(ره) در قم، مؤسسه در راه حق، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دانشگاه امام صادق(ع) و دانشگاه شیخ مفید تجربیاتی در این زمینه دارند که البته هیچ‌کدام از یک مدل پیروی نمی‌کند هرچند این مراکز منشأ خیر بوده اما مدل مشخصی برای تحقق این وحدت نبوده است و براساس سلیقه بانیان آنها ایجاد شده است. در حالی که اگر یک طراحی کلی از سوی نهادهای متولی همچون مجلس شورای اسلامی صورت می‌گرفت زودتر به‌ نتیجه می‌رسید زیرا نه حوزه برای دانشگاه می‌تواند سیاست‌گذاری کند و نه دانشگاه برای حوزه.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: در بحث وحدت حوزه و دانشگاه نیازمند مدل‌پردازی و قانونی شدن آن هستیم در غیر این صورت با یک گل بهار نمی‌شود و زحمات زیادی انجام شده اما به ثمر ننشسته است. این مؤسسات و مراکز رفته رفته از وحدت دور شده‌اند در ابتدا به این مسئله نزدیک‌تر بوده‌اند لذا لازم است بازنگری در اهداف این اندیشه صورت بگیرد.

وی با بررسی مشکلات مربوط به تحقق وحدت حوزه و دانشگاه گفت: یکی دیگر از مشکلات این حوزه سیاست‌زدگی است و باعث شده این دو نهاد در نگاه کلان نسبت به‌هم مثبت نگاه نکنند.

عروتی با اشاره به اینکه تمدن اسلامی در قرن چهارم در اوج بالندگی وجود داشت و اگر امروز بخواهیم به آن تمدن به‌صورت نوین دست پیدا کنیم، تصریح کرد: در کتاب «تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری» که به همت نویسنده همدانی آقای ذکاوتی قراگزلو ترجمه شده است، لازم است اندیشه‌های فارابی کندی خواجه نصیر ابن‌سینا ملاصدرا و ابوریحان بیرونی را بازخوانی کنیم و از آنها استفاده کنیم چراکه هیچ کشوری نمی‌تواند مسیر خود را بدون نگاه گذشته پیش ببرد.

وی تأکید کرد: حوزه و دانشگاه دو بال یک حقیقت هستند که ذیل حکومت و جامعه اسلامی قرار می‌گیرند. بحث وحدت حوزه و دانشگاه در اصل بحث وحدت علم و دین است.

حجت‌الاسلام محمد میدانچیان، مدیر حوزه علوم اسلامی دانشگاه استان همدان و مدرس حوزه و دانشگاه نیز در این نشست با بیان اینکه وحدت حوزه و دانشگاه یک بحث تاریخی است، اظهار کرد: همیشه این دو نوع نهاد در جامعه در دوره‌های مختلف اثرگذار بوده‌اند اما وحدت این دو به‌صورت جدی برای اولین از سوی امام خمینی(ره) مطرح شد.

وی با اشاره به توصیه امام خمینی(ره) به حوزویان و دانشگاهیان افزود: توصیه امام(ره) به دانشگاهیان این است که با فضای حوزه علمیه آشنا شوند تا تصور نسبت به حوزه که یک فضای خشک است از بین برود، همچنین به حوزویان توصیه داشتند که رابطه آنها با دانشگاه تقویت شود و آن فضای تدافعی از بین برود؛ این‌طور تصور نکنند که علوم دانشگاهی جدای از دین حرکت می‌کند.

رشد نظام اجتماعی و علمی کشور

میدانچیان با اشاره به ضرورت تحقق این وحدت ادامه داد: چند دیدگاه در این راستا وجود دارد؛ یک دیدگاه مطلقی که این وحدت بین حوزه و دانشگاه در تمامی شئون حفظ شود، دیدگاه بعدی این است که دو نهاد در کنار هم به بررسی مسائل بپردازند و جلساتی برگزار شود اما هریک به‌صورت مستقل عمل کنند، تقویت بخش‌‍‌های کارآمد هر دو نهاد در ساختار یک واحد نو تأسیس که بعضی از مسائل این دو نهاد را مشترکانه جلو ببرد سومین دیدگاه است، آخرین و قوی‌ترین دیدگاه وحدت در هدف است که خروجی آن رشد نظام اجتماعی، سیاسی، معنوی و علمی دانشگاه و کشور اثر گزار باشد و همچنین یک برکت برای کشور باشد و هر دو با یک دغدغه مشترک پیش بروند.

وی گفت: ما نمی‌توانیم‌ بگوییم که اثرگذاری حوزه بیشتر است یا دانشگاه بلکه هر دو باید در کنار هم فعال باشند. تحولات تاریخی و اجتماعی ما نشان داده که هر دو در جامعه اثرگذار بوده‌اند.

میدانچیان ادامه داد: تأمین نیروی انسانی برای ساختار نظام نیز مهم است، نظام جمهوری اسلامی در آینده هم به افراد حوزوی و هم به دانشگاهی نیاز دارد. تحقق اسلامیت دانشگاه و عینیت یافتن دانش اسلامی، جنبش تولید نرم‌افزار علمی و دینی نیز از موارد ضرورت ایجاد وحدت است.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه هنوز موفقیت ایده‌آل در وحدت حوزه و دانشگاه اتفاق نیافتاده است، گفت: گرچه در این سال‌ها موفقیت‌هایی هم بوده، برای نمونه کاهش فاصله‌های آموزشی و پژوهشی، سیستم حوزه علمیه در گذشته پژوهش به سبک آکادمیک نداشت، فضای آزمون‌هایش متفاوت بود اما در حال حاضر سیستم آموزشی و پژوهشی حوزه شبیه به سیستم دانشگاهی شده است. تبادل استاد در این دو نهاد صورت می‌گیرد از استادان دانشگاه در حوزه علمیه در زمینه‎‌های سیاسی، روانشناسی، اجتماعی مختلفی استفاده می‌شود و همچنین از استادان حوزه در دانشگاه‌ها نیز استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: در فضای کلان مجموعه‌هایی هستند که با رویکرد دانشگاه و حوزه تأسیس شده است، مانند دانشگاه امام صادق(ع)؛ این دانشگاه مصداق وحدت بین این دو نهاد است و خروجی آن تربیت نیروهایی است که علاوه بر اینکه مبانی اسلامی را یاد گرفته‌اند و با فضای حوزه آشنا هستند از طرفی هم با سیستم و مباحث دانشگاه ارتباط دارند فارغ‌التحصیلان این مجموعه در جامعه با دانشجویان، طلبه‌ها و هم با جوانان روابط موفق‌تری دارند.

گفتمان‌سازی برای مبارزه با سکولاریسم در دانشگاه و تحجر در حوزه

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در راستای تحقق وحدت باید به یک فضای گفتمان‌سازی برسیم و با ایده‌های نو با رویکرد جریان‌سازی در وحدت حوزه و دانشگاه آسیب‌ها و آفت‌هایی را که وارد این دو نهاد می‌شود مثل تفکرات سکولار، مارکسیسم، تحجر، تفکرات و انحرافاتی که این دو نهاد را تهدید می‌کند بتوانیم مدیریت کنیم.

وی با اشاره به مصادیق تحقق یافته وحدت حوزه و دانشگاه گفت: در سال 1391 زیر نظر شورای عالی فرهنگی مجموعه‌ای وابسته به دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها تأسیس شد تحت عنوان مجموعه حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان، هر استان در دانشگاه مادر یک مرکز حوزه اسلامی دارد که با استفاده از بهترین اساتید حوزوی و دانشگاهی، با این رویکرد که دانشجویانی که زمینه و علاقه به مباحث اسلامی و دینی دارند در این مجموعه تحصیل کنند و با توجه به مصوبه شورای فرهنگی دروسی معارفی آنها نیز تطبیق می‌خورد.

مدیر حوزه علوم اسلامی دانشگاه استان افزود: در حال حاضر این مجموعه‌ در همدان دارای 200 معرفت جو است و با توجه به اینکه متقاضی زیاد بود و ظرفیت محدود در کنار این مجموعه حلقه‌های معرفت تشکیل شد هر دو مجموعه وابسته به دفتر نهاد مقام معظم رهبری است.

وی ادامه داد: از جمله پژوهشکده‌های دیگری که در حوزه و دانشگاه فعال هستند می‌توان به مؤسسه احیا اشاره کرد و همچنین دفتر حوزه و دانشگاه که مکان آن در دانشگاه بوعلی زیر نظر دفتر نهاد مقام معظم رهبری است.

وحدت حوزه و دانشگاه؛ یک مسئله بنیادین

میدانچیان با اشاره به موانع تحقق وحدت حوزه و دانشگاه تصریح کرد: یکی از موانع نبود دغدغه در دو نهاد است، نداشتن رویکرد‌ها در سطح کلان، جنگ نرم که تلاش می‌کند تفکر دو جبهه را از هم متفاوت کند، سیاست‌زدگی، جبهه‌سازی سیاسی و اجتماعی از دیگر این موانع هستند.

وی با اشاره به راهکار‌های ایجاد وحدت ادامه داد: مجموعه‌هایی همچون دانشگاه امام صادق(ع) و باقرالعلوم(ع) در جهت ایجاد این وحدت ایده‌سازی کنند، مسئولان، وحدت این دو نهاد را یک مسئله بنیادین بدانند آن را جدی بشمارند، بدنه اصلی حوزه و دانشگاه درگیر مسئله فرعی حاشیه‌ای و دعوای جناحی نشوند، هر دو نهاد وجود دیگری را لازم و ضروری بدانند و نیاز است که نسبت به نقدها و مباحثی که وجود دارد صبوری کنند، حرکت‌هایی در این دو نهاد اتفاق بیافتد که افراط و تفریط را به انزوا ببرد، در عین وحدت تنوع و اختلاف نظر را هم باید بپذیریم.

مدیر حوزه علوم اسلامی دانشگاه استان با اشاره به اینکه دستگاه‌ها و نهادهایی در ایجاد وحدت باید ورود پیدا کنند، گفت: این دغدغه در خود مسئولان حوزه و دانشگاه باید باشد، وزارت علوم و مجموعه‌های حوزه علمیه و همچنین مجموعه‌های اثرگذار مثل شورای عالی فرهنگی، مجلس، مجمع روحانیون، وزارت فرهنگ و ارشاد می‌توانند وارد شوند تا این وحدت بهتر شکل بگیرد.