مهدویت مصداق کامل پیشگویی دینی و آینده‌پژوهی است

حجت‌الاسلام سیدمحمد فاضلیان، استاد حوزه علمیه همدان در گفت‌وگو با ایکنا از استان، با اشاره به اهمیت فهم رابطه مهدویت و آینده جهان اظهار کرد: در آغاز باید معنا و مفهوم آینده و آینده‌پژوهی را بیان کنیم و سپس مؤلفه‌های آینده را بشناسیم و پس از آن به تبیین روش‌های آینده‌پژوهی بپردازیم.

وی افزود: مفهوم آینده و آینده‌پژوهی یکی از این مباحث است و اندیشمندان به‌دست آوردن تصویر از اوضاعی که در آینده تحقق پیدا می‌کند را فهم آینده می‌‎نامند که در واقع این وضعیت‌ها زمینه عمل فرد هستند، لذا هر عملی که مرتکب می‌شویم در مرحله‌ای به تصویری که از آینده داریم ربط پیدا می‌کند، هر چه قدر وضعیت پیش‌بینی شده به واقعیت نزدیک‌تر باشد فهم درست‌تری در اختیار انسان قرار می‌گیرد.

این استاد حوزه مهدویت همدان تصريح کرد: براساس این تعریف، آینده‌پژوهی به دو قسم تلاش برای یافتن تصویری از آینده و همچنین ارائه توجیهی برای آن تصویر، تقسیم‌بندی می‌شود.

وی به مؤلفه‌های آینده‌پژوهی اشاره کرد و گفت: آینده از تلفیق چهار مؤلفه «رویدادها»، «روندها»، «تصویرها» و «اقدام‌ها» پدید می‌آید، رویدادها همان وقایعی هستند که مردم را نسبت به کفایت و کارآیی تفکر درباره آینده به تردید می‌اندازند و وقایعی هستند که روی دادن آنها محتمل به‌نظر می‌رسد.

فاضلیان با توضیح مؤلفه روندها ادامه داد: آینده‌پژوهان معتقدند که وضعیت‌های عمده آینده را می‌توان تشخیص داد و برای آن طرح و برنامه ارائه کرد لذا آنان توصیه می‌کنند که روندها را به‌دقت مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم آینده را پیش‌بینی کرده، برای آن آماده شویم چراکه اکثر روندها، استمرار حال و گذشته است و کمتر مسائل نوظهور در آن وجود دارد.

وی یکی دیگر از مؤلفه‌های آینده را تصویرها دانست و اظهار کرد: سومین عامل عمده‌ای که آینده را شکل می‌دهد، تصویرهایی است که مردم از آینده در ذهن خود می‌پرورانند و اهدافی که برای ادامه مسیر زندگی خود مشخص می‌کنند. مجموعه فعالیت‌هایی که انسان بر مبنای تصاویر ترسیم شده از آینده انجام می‌دهد را اقدامات می‌گویند که بعضی از این اقدام‌ها به قصد تأثیرگذاری بر آینده صورت می‌گیرد؛ اما تمامی آنها بر آینده تأثیر می‌گذارد.

این کارشناس حوزه مهدویت یادآور شد: با تأملی اندک در این چهار مؤلفه در می‌یابیم که یادگیری برای بازنگری بینش‌های مرتبط با آینده و اقدام بـه طرح‌ریزی و عمل بر پایه این بینش‌ها، اصل و اساس آینده‌پژوهی را تشکیل می‌دهد.

فاضلیان گفت: آینده‌پژوهی از نظر سیاسی، روابط بین‌الملل، فلسفه تاریخ مدیریت، دین و اندیشه سیاسی دینی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ اما همیشه این سؤال مطرح است که چگونه درباره چیزی که هنوز نیامده، پژوهش کنیم؟ کارل یاسپرس معتقد است که درباره آینده نمی‌توان پژوهش کرد و فقط آنچه روی داده و واقعیت دارد قابل پژوهش است. اما حقیقت این است که آینده، در گذشته و حال پنهان است و ما می‌توانیم آن را به‌صورت واقعی ببینیم و درباره‌اش بیندیشیم؛ بنابراین آینده‌پژوهی براساس شیوه‌های علمی نه تنها امکان‌پذیر است بلکه پرفایده و سودمند نیز هست، لذا پیش‌بینی آینده، محصول کاوش سازمان یافته است که آن را آینده‌پژوهی می‌نامیم.

این مدرس حوزه تصریح کرد: روش متداول در کاوش‌های آینده‌پژوهشی این است که ابتدا مفهومی به‌عنوان بستر و زمینه در نظر بگیریم و سپس با کمک این مفهوم، راهی به آینده پیدا کنیم. «هانتینگتون» با استفاده از مطالعات نوین، سعی می‌کند تحولات جهانی امروز را به زبان تمدن ترجمه کند.

وی یادآور شد: مطابق تئوری او صحنه جهانی به میدان رقابت سه تمدن اسلامی، غربی و کنفوسیوس تبدیل می‌شود، او این تمدن‌ها را از لحاظ قدرت، نفوذ و تحرک مورد ارزیابی قرار داده و پیش‌بینی می‌کند کـه بین تمدن اسلامی و کنفوسیوس در مقابل غرب، اتحادی به‌وجود می‌آید اما پیروزی تمام عیار با تمدن غربی است.

فاضلیان گفت: تصویر و عملکرد حال و گذشته برای ترسیم آینده مهم و ضروری است که با به‌هم پیوستن چهار عنصر رویداد، روند، تصویر و اقدام، ترسیم آینده امکان‌پذیر خواهد شد و پرده‌برداری از لایه‌های سطحی مفهوم و ترکیب آن با چشم‌انداز پیش‌رو روشی برای به تصویر کشیدن آینده و آینده‌پژوهی است.

این استاد حوزه مهدویت همدان در ادامه افزود: در چهارچوب نظام معرفت دینی یکی از مهم‌ترین مصادیق حکومت‌های آینده در جهان، حکومت جهانی امام عصر(عج) است که تحلیل و بررسی آینده دولت مهدوی و ساختار و کارکرد آن جزء مسائل حائز اهمیت در این حوزه است.

وی با بیان اینکه سیمای این دولت براساس آیات و روایات و تفاسیر باید ترسیم شود، تصریح کرد: این ترسیم به این منظور است تا ضمن انطباق آن با وضعیت جدید، مدل کلی ساختار و رفتار آن کشف شود.

این مدرس حوزه مهدویت به ارکان و مفاهیم دولت مهدوی اشاره کرد و گفت: دولتی اخلاق‌محور مبتنی بر ارزش‌های دینی، اخلاقی و عقلانی، دولتی با ساختار امام محور برای تشکیل دولت واحد جهانی، دولتی جامع برای استقرار امنیت، عدالت، رفاه، دانش و پیشرفت انسان‌ها در پرتو تکامل روحی است که با بررسی ادله نقلی آیات‌، تفاسیر و روایات تشکیل این دولت در آینده پیش‌بینی شده و می‌توان از آن به‌عنوان بهترین الگو و مدل برای زندگی سیاسی بشر استفاده کرد.

وی افزود: سنت الهی در مکتب آینده‌پژوهانه دینی مستحکم‌ترین نوع آینده‌پژوهی است که در آن نه تنها اضطراب و بحران راهی ندارد؛ بلکه نقطه سکینه و آرامش روحی و جانی انسان‌هاست و برای آنها آینده روشنی را ترسیم می‌کند که اراده الهی نیز به‌ آن تعلق گرفته است. اینجا زندگی بشری، به تکامل و تعالی می‌رسد و تخلفی از بشارت الهی صورت نمی‌گیرد «وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ و خواستيم بر كسانى كه در آن سرزمين فرو دست‏ شده بودند منت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم] گردانيم و ايشان را وارث [زمين] كنيم»(قصص/ آیه 5) و راهی برای آینده آغاز می‌شود که اکنون را نیز می‌سازد.

پژوهشگر حوزه مهدویت با بیان اینکه افکار آینده‌پژوهی سکولاریستی، مالامال از اضطراب، پوچی، ابهام و نادانی است، گفت: باید مشخص کنیم که در نظام معرفت دینی و مکتب الهی کدام‌یک از راه‌های مختلف پیش‌بینی آینده، درست و پذیرفتنی و کدام‌‌یک نادرست و غیرقابل پذیرش است.

فاضلیان پیش‌بینی تجربی و عقلی (قانون علمی)، پیش‌بینی محدود و معین (برنامه‌ریزی)، پیش‌بینی کاهنانه (پیشگویی) پیش‌بینی دینی (غیب‌گویی)، پیش‌بینی روند تاریخ (فلسفه تاریخ) را از این موارد دانست و گفت: از بین موارد مذکور، مهم‌ترین انگاره در زمینه پیش‌بینی آینده، دو گزینه پیش‌بینی دینی (غیب‌گویی) و پیش‌بینی احتمالی روند تاریخ (فلسفه تاریخ) است.

وی اضافه کرد: اگر پیشگویی حوادث آینده از منبع وحی و علم الهی سرچشمه بگیرد، تحقق آن حتمی است و می‌توان با اطمینان خاطر آن را پذیرفت و اگر با تحلیل درست، روند تاریخ را بررسی و پیش‌بینی کنیم، می‌توانیم به کمک فلسفه تاریخ چارچوب‌های کلی حرکت تاریخ و نهایت آن‌را به‌دست آوریم. البته از نظر کسانی که قائلند حرکت تاریخ، یکپارچه و واحد نیست، فلسفه تاریخی وجود ندارد اما کسانی که حرکت و سیر تاریخ را هدفمند و یکپارچه می‌دانند تاریخ آینده، معنادار و قابل مطالعه و بررسی است.

این پژوهشگر حوزه مهدویت افزود: فلسفه تاریخ، گذشته و آینده را به‌هم پیوند می‌زند و قانونی برای حرکت و سیر تاریخ ترسیم می‌کند و به‌صورت احتمالی به پیش‌بینی آینده جهان می‌پردازد؛ لذا در مباحث آینده‌پژوهی آموزه‌های فلسفه تاریخ اهمیت و ضرورت دارد و در واقع یکی از مسیرها و شیوه‌های آینده‌پژوهی، نگاهی فلسفی به تاریخ و کشف قوانین آن است. در واقع ما از فلسفه تاریخ، می‌توانیم آینده‌پژوهی نظام‌مند و روش‌مند داشته باشیم.

وی با بیان اینکه دو نوع آینده ‌پژوهی مورد توجه قرار خواهد گرفت، گفت: یکی تحلیل فلسفی از تاریخ فلسفه تاریخ و دیگری پیش‌بینی وحیانی و غیبی از تاریخ که در فلسفه تاریخ اندیشمندان با توجه به یک سری قواعد به پیش‌بینی وقایع و حوادث آینده می‌پردازند که این دیدگاه مبتنی بر عقل و تجربه است؛ اما در پیشگویی وحیانی پیش‌بینی دقیق حتمی و ضروری با استناد به منابع دینی و غیبی، صورت می‌گیرد و سیمای آینده به‌طور روشن و دقیق تصویر می‌شود در واقع در فلسفه تاریخ متکی بر نصوص دینی علاوه بر عقل و تجربه از وحی و الهامات الهی استفاده می‌شود.

فاضلیان در پایان اظهار کرد: پیامبران به کمک عقل و تجربه بشری می‌آیند و به‌طور کامل و دقیق وضعیت آتی بشر را پیشگویی می‌کنند که بحث مهدویت، مصداق اتم و اکمل پیشگویی دینی است.