روایت خلاقانه مفاهیم دینی در قالب 40 نمایش قرآنی

با بهره‌گیری از هنر، می‌توان در مسیر ترویج معارف اسلامی و مقابله با چالش‌های فرهنگی جامعه گام برداشت. بیان مفاهیم ارزشی و اعتقادی در قالب هنر ضمن ایجاد ارتباط موثر با مخاطب در انتقال و تعمیق آن نیز اثر چشمگیری دارد، البته تلفیق هنر با معارف ذوق و خلاقیتی می‌خواهد تا بتواند مخاطب را به خود جذب کند.

یک روحانی و هنرمند اسدآبادی با تلفیق هنر و ایمان در عرصه‌های مختلف فرهنگی و هنری و با بهره‌گیری از برخی از آیات قرآن کریم و موضوعات مختلف قرآنی نمایشنامه‌هایی را نگاشته است که مفاهیم دینی و قرآنی را به شکلی متفاوت و اثرگذار به نمایش می‌گذارد.

ارائه فرهنگ اسلامی از طریق هنر از جمله فعالیت‌های حجت‌الاسلام والمسلمین علی ولی‌زاده روحانی اسدآبادی است. آثار او در قالب‌های مختلف هنری بویژه نمایشنامه به بیان مسائل اجتماعی و دینی پرداخته و توانسته پیوندی میان هنر و معنویت برقرار کند و مخاطبان خود را به تفکر و تدبر در مفاهیم عمیق اسلامی دعوت کند، در این راستا به‌منظور بررسی نقش و تأثیر هنر مذهبی در جامعه، اقدامات او و چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی برای حمایت از جریانات فرهنگی، خبرنگار ایکنا از همدان، با حجت‌الاسلام علی ولی‌زاده، هنرمند و مربی فرهنگی شهرستان اسدآباد، گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

ایکنا _ لطفا خودتان را معرفی بفرمایید.

علی ولی‌زاده، متولد سال ۱۳۳۸ و ساکن اسدآباد هستم، دارای مدرک کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه و گذرانده دروس خارج فقه در حوزه علمیه هستم. اگرچه تحصیلات رسمی‌ام در حوزه فقه و حقوق اسلامی بوده، اما مسیر زندگی‌ام را در راه هنر دینی می‌گذرانم. به‌عنوان یک روحانی دغدغه‌مند در مسائل فرهنگی، بیش از سه دهه است که در زمینه نمایش‌نامه‌نویسی، کارگردانی و اجرای تئاترهای قرآنی، تربیتی و اجتماعی فعالیت می‌کنم؛ آثاری که نه تنها براساس آیات و مفاهیم قرآن کریم شکل گرفته‌اند، بلکه با زبان هنر، پیام‌های اخلاقی و اعتقادی را به زبان قابل فهم عموم، به‌ویژه نسل نوجوان و جوان منتقل کرده‌اند.

فعالیت‌های من صرفاً اجرای چند نمایش نبوده؛ بلکه بیش از ۴۰ نمایشنامه قرآنی و دینی نوشته‌ام که بسیاری از آن‌ها اجرا شده‌اند. وجه تمایز این نمایشنامه‌ها، تلفیق دقیق مفاهیم علمی، فقهی و تربیتی با قالب‌های هنری و نمایشی است. در آثارم کوشیده‌ام تا به‌ جای استفاده کلیشه‌ای از مفاهیم دینی، آن‌ها را با پرداختی خلاقانه در قالب داستان‌هایی ملموس، بومی و گاه طنزآمیز به نمایش بگذارم. به همین دلیل، مخاطبان نمایش‌های من اغلب طیف گسترده‌ای از دانش‌آموزان، معلمان، خانواده‌ها و حتی مخاطبان روستاهای محروم بوده‌اند.

ایکنا _ فعالیت‌های هنری خود را از کجا آغاز کردید؟

این مسیر با یک خواب الهام‌بخش آغاز شد که مرا به انجام فعالیت‌های هنری و فرهنگی ترغیب کرد. حدود ۳۷ سال پیش نمایش «سیاحت غرب» را نوشتم و کارگردانی کردم که در همان سال توانستم رتبه اول کارگردانی در استان را کسب کنم. سال بعد، این نمایش توسط گروه دیگری به جشنواره مساجد راه یافت و مقام اول نویسندگی را نیز به دست آورد. اما متأسفانه به دلیل نبود حمایت‌های کافی، به‌تدریج اجرای این نمایش‌ها دشوار شد.

ایکنا _ نمونه‌هایی از آیات قرآنی الهام‌بخش در نمایش‌هایتان را معرفی بفرمایید.

طی این سال‌ها، نمایش‌های متعددی را با هدف ترویج مفاهیم دینی و فرهنگی اجرا کرده‌ام، از جمله «تبدیل علف به شیر»، داستانی که در آن یک زندانی برای دریافت مرخصی ادعا می‌کرد دستگاهی ساخته که علف را به شیر تبدیل می‌کند، اما در نهایت راز او افشا می‌شود. در این نمایش به آیه‌ ۶۶ سوره نحل که درباره ساخت شیر در شکم دام‌هاست، به‌صورت علمی ـ نمایشی پرداخته‌ شده است.

در نمایش «رد تناسخ»، آیات مربوط به معاد و بازگشت‌ناپذیری روح مورد بررسی قرار گرفته تا با استدلال نمایشی، عقیده غلط تناسخ به چالش کشیده شود، این نمایش در کرمانشاه و در مناطق اهل‌ حق اجرا شد و نشان می‌داد که اگر تناسخ واقعیت داشت، جمعیت جهان باید همواره دو نفر باقی می‌ماند. این اجرا توانست تأثیر قابل‌ توجهی در رد این عقیده نادرست داشته باشد.

در نمایش «سوره واقعه»، کل داستان مبتنی بر مضمون همین سوره تنظیم شده و بر تمایز میان اصحاب یمین و شمال و جلوه‌های پاداش و عذاب در آخرت تمرکز دارد. «سوره واقعه» این نمایش داستان فردی را روایت می‌کند که در خواب به بهشت و جهنم می‌رود و از اتفاقات آنجا گزارش تهیه می‌کند. در این نمایش به مسائلی همچون سقط جنین، ربا و ترویج موسیقی حرام پرداخته شده است.

این نمایش‌ها صرفاً بازنمایی داستانی مفاهیم نبودند، بلکه ابزارهای آموزشی بودند برای تربیت نسل جدید، تقویت باورهای دینی و افزایش تفکر انتقادی در برابر شبهات روز.

ایکنا _ درباره سایر نمایش‌هایی که داشته‌اید توضیح دهید.

«مرده‌شور شهرداری»؛ نمایش طنزی که در آن یک جوان بیکار برای دریافت کمک مالی، خود را به مردن می‌زند، اما در نهایت حقیقت آشکار می‌شود. نمایش «توطئه‌های استکبار علیه حجاب» که در مدارس اسدآباد اجرا شد، توطئه‌های دشمنان اسلام علیه حجاب و نماز را به تصویر می‌کشد. در این نمایش، استکبار جهانی در قالب کلاغ اسرائیلی و روباه انگلیسی تلاش می‌کند دانش‌آموزان را از معنویت دور کند.

در طول دو سال، بیش از ۹۰ روستا را شخصاً با هزینه‌های شخصی و بدون هیچ‌گونه حمایت دولتی بازدید کرده و نمایش‌های فی‌البداهه اجرا کرده‌ام. این اجراها با استقبال گسترده دانش‌آموزان و معلمان روبه‌رو شد و برخی از مدارس تصاویر این نمایش‌ها را در برنامه‌های فرهنگی خود قرار دادند.

ایکنا _ به نظر شما چالش‌ها و موانع در مسیر هنر دینی چیست؟

با وجود استقبال عمومی، نبود حمایت‌های کافی از سوی نهادهای فرهنگی و کمبود بازیگران متعهد از جمله مشکلاتی است که مانع ادامه گسترده این فعالیت‌ها شده است. متأسفانه برخی از مدیران نیز به‌ جای حمایت، موانعی در مسیر اجرای این نمایش‌ها ایجاد کرده‌اند.

ایکنا_ چه آثار مکتوب و پژوهشی دیگری داشته‌اید؟

علاوه بر نمایشنامه‌نویسی، چندین اثر مکتوب نیز تألیف کرده‌ام، از جمله «اشارات فنی به قصه‌های قرآن» که این کتاب تاکنون یک بار چاپ شده و چاپ دوم آن در دست تأمین بودجه است. مجموعه شعر «جنگ بوک منال بود» نیز از دیگر آثار است که این مجموعه اشعار طنزآمیز به موضوعاتی همچون باندبازی، بیکاری و مسائل اجتماعی پرداخته است.

ایکنا _ نقش هنر دینی در انتقال ارزش‌ها چیست؟

هنر دینی می‌تواند نقش بسزایی در انتقال ارزش‌های اسلامی و مقابله با هجمه‌های فرهنگی ایفا کند. با این حال، موفقیت آن، نیازمند حمایت‌های جدی از سوی مسئولان فرهنگی، نهادهای آموزشی و هنرمندان متعهد است. امیدوارم روزی شاهد رشد و توسعه هنر مذهبی در کشور باشیم و نسل جدیدی از هنرمندان مؤمن و متعهد به عرصه نمایش و هنرهای نمایشی گام بگذارند.

ایکنا _ چه پیشنهاداتی برای حمایت از هنر دینی دارید؟

هنر دینی نیازمند هنرمندانی است که علاوه بر توانایی‌های فنی، تعهد لازم به ارزش‌های اسلامی را داشته باشند، بنابراین تربیت بازیگران متعهد یکی از این پیشنهادات است. متأسفانه در دهه اخیر، ارشاد اسلامی اسدآباد در این زمینه موفق عمل نکرده است.

از تولیدات هنری دینی باید حمایت مالی و معنوی شود، بسیاری از نمایش‌های ارزشی به‌دلیل نبود بودجه کافی نیمه‌کاره رها شده‌اند. نهادهای فرهنگی باید از این آثار حمایت کنند.

افزایش فرصت‌های اجرا در سطح ملی نیز راهکار دیگری می‌تواند باشد، نمایش‌های مذهبی باید در جشنواره‌های معتبر ملی و بین‌المللی حضور یابند تا پیام خود را به مخاطبان گسترده‌تری منتقل کنند.

علی اکبری ساجد