تفاوت «سبیل» و «صراط مستقیم» از منظر قرآن
آیت‌الله حبیب‌الله شعبانی موثقی در تفسیر تفاوت سبیل و انواع آن با صراط مستقیم گفت: «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيم» طلب هدایت تکوینی از خداوند است؛ برای اینکه به صراط مستقیم برسیم، مسیر کمال تمامی ندارد، چراکه طرف حساب ما خداوند است که بی‌نهایت است.
به گزارش ایکنا از همدان، آیت‌الله حبیب‌الله شعبانی موثقی، نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه همدان، شب گذشته، 16 مهرماه در نودمین جلسه تفسیر قرآن کریم که در مسجد مهدیه همدان برگزار شد، در ادامه تفسیر سوره حمد، اظهار کرد: در نگاه قرآن کریم مسیر حرکت انسان از خدا، «رب‌العالمین» آغاز می‌شود تا «مالک یوم‌الدین» ادامه پیدا می‌کند. یعنی این سفر از خداوند آغاز و به او ختم می‌شود، «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ؛ اى انسان، حقاً كه تو به سوى پروردگار خود به سختى در تلاشى، و او را ملاقات خواهى كرد.» (انشقاق/ آیه ۶)
انسان در این حرکت نیاز به مسیر دارد؛ این مسیر یا صراط مستقیم است و انتهای آن می‌شود بهشت و دیدار خدا و یا غیر از این است که می‌شود جهنم، البته در نهایت همه خداوند را می‌بینند، اما افرادی که در صراط مستقیم هستند خداوند را با چهره رحمانی او و اهل جهنم خداوند را با غضبش می‌بینند. البته در این بین یکی از آیاتی که بسیار امیدبخش است، آیه 53 سوره زمر «إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا» است.
انسان‌هایی که به سوی خداوند حرکت می‌کنند سه دسته هستند؛ یک دسته کسانی که در گمراهی‌اند و در کل در مسیر حرکت نمی‌کنند و در نهایت به جهنم می‌روند. اما دو دسته دیگر مؤمنانی هستند که در مسیر خدا حرکت می‌کنند.
دسته اول مؤمنانی هستند که هم عمل آنها و هم ایمانشان نقص دارد، در این مورد خداوند در آیه 106 سوره یوسف می‌فرماید: «وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ؛ و اکثر خلق به خدا ایمان نمی‌آورند مگر آنکه مشرک باشند و جز خدا امور دیگر را نیز مؤثر در انتظام عالم دانند.» به‌طور مثال این دسته از مؤمنان ممکن است دچار تردیدها و شک‌هایی در ایمان خود شوند، غیر از ایمان عمل این افراد هم دچار نقص است.
بیشتر بخوانید:
- «صراط مستقیم»؛ راهی که انحراف و نقص ندارد
- هدایت بدون پیامبر و امام امکان‌پذیر نیست
- قرآن کریم انسان را موجودی در حال حرکت معرفی می‌کند
- علی بن ابیطالب(ع) صراط مستقیم است
- صراط مستقیم انتها ندارد
همچنین در این باره در آیه 37 سوره شوری آمده است: «وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ؛ و آنان که از گناهان بزرگ و زشتکاری می‌پرهیزند و چون بر کسی خشم و غضب کنند بر او می‌بخشند.» مؤمنان هم ممکن است دچار گناه و اشتباه شوند، اما این مؤمنان گناه کبیره انجام نمی‌دهند، گناهانی که انجام آنها با وعده مستقیم جهنم همراه است.
این مؤمنان دچار لَمَم(گناه‌های کوچک و از روی غفلت) می‌شوند یعنی ناخواسته درگیر اشتباه و گناهی می‌شوند یا اینکه قبلاً گناهی کرده اما توبه کرده‌اند؛ به هر حال دچار گناه کبیره نمی‌شوند. براساس قرآن کریم این افراد مؤمن هستند اما نقص دارند.
دسته دوم، مؤمنان تک‌ساحتی هستند یعنی نماز می‌خوانند، اما اول وقت نمی‌خوانند یا نماز می‌خوانند، اما اهل انفاق و صدقه و کمک مالی نیستند، یا به همه مسائل اعتقاد دارند، اما اهل جهاد نیستند. مؤمنان هر کدام در برخی از سبیل‌ها قرار دارند. نماز، عبادت فردی، عبادت اجتماعی، عرفان، جهاد، خدمت به مردم و... همه راه‌های رسیدن به خداست که هر کدام در اصل یک سبیل است؛ سبیل مؤمنان، سبیل مجاهدان و سبیل عارفان و ... داریم، همان‌طور که قرآن در این باره در آیه 69 سوره عنکبوت می‌فرماید: «وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا.»
اما صراط مستقیم هیچ کدام از اینها نیست بلکه مجموع این سبیل‌ها به‌صورت کامل است، به تعبیر قرآن «إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ ۗ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ؛ همانا خداست پروردگار من و شما، او را بپرستید، که همین است راه راست.» (آل عمران/ آیه 51) و یا در آیه 61 سوره یس می‌فرماید: «وَأَنِ اعْبُدُونِي ۚ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ؛ و مرا پرستش کنید، که این راه مستقیم سعادت ابدی است.»
«عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» (یس/ آیه 4) صراط مستقیم، دین قیم است؛ راهی که در ایمان و عمل او نقصی وجود ندارد، حتی در روحیه، فکر و اندیشه، علم و استدلال و... او نیز نقص و انحراف وجود ندارد. این‌گونه نیست که فرد اهل عرفان باشد، اما اهل جهاد نباشد بلکه تمام ساحت‌ها در او جمع است. انسانی که ذره‌ای در ایمان و عمل او نقص وجود ندارد و در مسیر و سبیل خود ذره‌ای منحرف نمی‌شود.
در صراط مستقیم ایمان، عمل، فکر و ذهن انسان کاملا منطبق با خداوند و براساس قرآن کریم است. ما انسانها در سبیل الهی هستیم، چراکه در ایمان، عمل، فکر و امور قلبی خود نقص داریم. کسی که دچار این نقص و انحراف می‌شود به خاطر تصرفات ابلیس در وجود انسان است.
کسی که در همه عمرش دچار سهو نمی‌شود این فرد کسی است که در صراط مستقیم است؛ در روایات صراط مستقیم را علی بن ابیطالب(ع) معرفی کرده‌اند، ممکن است این سؤال پیش بیاید که نوع عبادت امام علی(ع) و سلمان به یک اندازه و با یک کیفیت است چگونه سلمان نمی‌تواند صراط مستقیم باشد، در این زمینه ملاک فقط عبادت نیست بلکه علمی که امیرالمؤمنین(ع) دارد با علم سلمان متفاوت است.
هر چه سبیل به صراط مستقیم نزدیک‌تر باشد به هدایت نزدیک‌تر است. سبیل‌ها درجات و مراتب مختلفی دارد. اینکه ما در سوره حمد از خداوند می‌خواهیم «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيم»، یعنی ما در مراتب نقص صراط هستیم، یعنی خدایا ما را بالاتر ببر و از راه‌های ناقص و سبیل به سمت کمال و راه‌های بالاتر هدایت کن. «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيم»؛ طلب هدایت تکوینی از خداوند است برای اینکه به صراط مستقیم برسیم، مسیر کمال تمامی ندارد، چراکه طرف حساب ما خداوند است که بی‌نهایت است.
صراط مستقیم عبودیت، دین، قرآن کریم، امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع) هستند که در اوج هدایت قرار دارند. ما در سبیل مؤمنان هستیم، سبیل مؤمنان گاهی تک‌ساحتی است و گاهی هم نقص دارد. صراط مستقیم شاهراه‌هایی است که از سبیل‌های مختلف می‌توان به آن رسید. قرآن کریم می‌فرماید شما که در صراط مستقیم قرار نگرفته‌اید، معیت و همراهی با صراط مستقیم داشته باشید. ما که نمی‌توانیم همچون امیرالمؤمنین(ع) شویم، اما می‌توانیم با ایشان همراهی داشته باشیم. از امام صادق(ع) سؤال شد صراط مستقیم چیست؟ ایشان فرمودند صراط مستقیم امیرالمؤمنین(ع) و شناخت اوست.
دوباره سؤال کردند پل صراط چیست؟ حضرت فرمودند چیزی که باریک‌تر از مو و تیزتر از شمشیر است، اما مردمی که از این مسیر می‌خواهند بگذرند چند دسته هستند، برخی در ثانیه و همچون برق شمشیر از آن می‌گذرند و به بهشت می‌رسند، برخی با سرعتی همچون دویدن اسب می‌روند، برخی با پای پیاده، برخی سینه‌خیز، برخی در آتش جهنم می‌افتند و بیرون می‌آیند و دوباره و چند باره، اما در نهایت به بهشت می‌رسند، برخی هم که کلاً در آتش زیر این پل می‌افتند. اینکه سرعت آدم در آن دنیا در عبور از این پل چقدر باشد به میزان دینداری او در این دنیا ربط دارد.
